Να βγαίνουν οι κουκούλες από τους ανώνυμους μάρτυρες όταν δεν υπάρχει λόγος για την απόκρυψη της ταυτότητάς τους εισηγείται το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Θέτει θέμα υποβολής ερωτημάτων από την υπεράσπιση και έκρινε πως σε διαφορετική περίπτωση παραβιάζεται η δίκαιη δίκη.
Με τους ανώνυμους μάρτυρες στην υπόθεση Novartis να εξακολουθούν να καλύπτονται από καθεστώς προστασίας, παρά τα αμφίσημα στοιχεία των καταθέσεων τους και του ρόλου τους, μία νέα απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική.
Και βάσει αυτής αποφάνθηκε: Να βγαίνουν οι κουκούλες των ανώνυμων μαρτύρων σε ποινικές δίκες, όταν δεν υπάρχουν ειδικοί λόγοι για την απόκρυψη της πραγματικής τους ταυτότητας και να μπορεί η υπεράσπιση των κατηγορούμενων να τους υποβάλλει απευθείας ερωτήσεις.
Σε αυτό κατέληξε η απόφαση του ΕΔΔΑ εξετάζοντας μία προσφυγή καταδικασθέντος σε ισόβια κάθειρξη στην Τουρκία, που στηρίχθηκε στο μεγαλύτερο βαθμό στην κατάθεση ενός ανώνυμου μάρτυρα πως πρόκειται για το άτομο που πυροβόλησε ένα ρεσεψιονίστ σε ξενοδοχείο.
Όπως, όμως, επισημαίνει η απόκρυψη της πραγματικής ταυτότητας μάρτυρα προβλέπεται σε περιπτώσεις όπου υπάρχει «σοβαρός κίνδυνος» για αυτόν ή συγγενή του, πολλώ δε μάλλον που στη συγκεκριμένη υπόθεση η ταυτότητα του είχε αποκαλυφθεί.
Ανώνυμος, αλλά… επώνυμος ο μάρτυρας
«Παρά το γεγονός και αντίθετα με τους ισχυρισμούς της Κυβέρνησης, ότι η αιτιολογημένη απόφαση περιλάμβανε μόνο τα αρχικά του μάρτυρα X. το Δικαστήριο παρατήρησε ότι το δικάζον δικαστήριο αναφέρθηκε με το πλήρες ονοματεπώνυμό του στη σελίδα 42 του κατηγορητηρίου» αναφέρει χαρακτηριστικά το ΕΔΔΑ.
Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΔΔΑ σημειώνει πως «δεν μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δόθηκαν απαραίτητες εγγυήσεις για τις καταθέσεις που έδωσε ο μάρτυρας X, μια κατάσταση που δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μιας δίκαιης δίκης σύμφωνα με το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ».
Υπογραμμίζει δε πως ο προσφεύγων είχε υποστεί έναν ιδιαίτερα σοβαρό περιορισμό όσον αφορά την ικανότητά του να ελέγξει σωστά και δίκαια την αξιοπιστία των καταθέσεων που έδωσε ο μάρτυρας X. με αποτέλεσμα να είναι τόσο «απών» όσο και «ανώνυμος», ενώ καταλογίζει και την αδιάφορη στάση των εθνικών δικαστηρίων έναντι αυτών των αποδεικτικών στοιχείων, την απουσία εύλογου λόγου για τη μη συμμετοχή του στη δίκη, και τις σοβαρές συνέπειες για τον κατηγορούμενο, δηλαδή την ποινή της ισόβιας κάθειρξης.
Δεν αρκεί η βιντεοσκόπηση καταθέσεων
«Η απλή ύπαρξη βιντεοσκόπησης των καταθέσεων του μάρτυρα X. ήταν τέτοια ώστε να ήταν επαρκής για να θεραπεύσει τους περιορισμούς που επιβλήθηκαν στην υπεράσπιση ως προς την ικανότητά της να αμφισβητήσει αποτελεσματικά αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία ήταν τα καθοριστικά για την καταδίκη του προσφεύγοντος» επισημαίνεται.
Το ΕΔΔΑ μάλιστα υπογραμμίζει πως τα εθνικά δικαστήρια στηρίχθηκαν στη μαρτυρική κατάθεση που έδωσε ο μάρτυρας Χ. για την καταδίκη του προσφεύγοντος, ωστόσο το εγχώριο ποινικό δικαστήριο δεν εξέτασε το βάρος που πρέπει να δοθεί στην κατάθεση του μάρτυρα X.
«Το Δικαστήριο σημείωσε ότι ο μάρτυρας Χ. ήταν ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας των πυροβολισμών και ότι δεν υπήρχαν άλλα άμεσα και συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία ικανά να αποδείξουν ότι ήταν ο προσφεύγων αυτός που σκότωσε τον M.Ü.» σημειώνεται.
Για όλους αυτούς τους λόγους, το ΕΔΔΑ κατέληξε πως υπήρξε παραβίαση της δίκαιης δίκης και παρά το γεγονός πως ο προσφεύγων δεν υπέβαλε κάποια αξίωση, το ίδιο το Δικαστήριο έκρινε πως εάν το επιθυμήσει η πιο κατάλληλη μορφή έννομη προστασίας θα ήταν η επανάληψη της διαδικασίας.
Οι ανώνυμοι «Μακάροφ» και «Μεντβέντεφ»
Είχε προηγηθεί τον περασμένο Σεπτέμβριο και άλλη απόφαση του ΕΔΔΑ για υπόθεση καταδικασθέντων στα δικαστήρια της Ρωσίας. Και σε αυτή την περίπτωση οι ανώνυμοι μάρτυρες «Μακάροφ» και «Μεντβέντεφ» διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο. 
Ωστόσο, όπως και τότε, το ΕΔΔΑ είχε αποφανθεί πως δεν συνέτρεχαν ειδικοί λόγοι για την ανωνυμία των μαρτύρων. «Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι χορηγήθηκε ανωνυμία στους μάρτυρες «Μακάροφ» και «Μεντβέντεφ» επειδή οι ίδιοι φοβούνταν για την ασφάλειά τους. Το Δικαστήριο υπενθύμισε σχετικά ότι ο υποκειμενικός φόβος του μάρτυρα δεν αρκεί και τα δικαστήρια πρέπει να διεξάγουν κατάλληλες έρευνες για να προσδιορίσουν, πρώτον, εάν υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι για ύπαρξη φόβου και, δεύτερον, αν οι αντικειμενικοί λόγοι υποστηρίζονται από αποδεικτικά στοιχεία» σημείωνε, λέγοντας δεν υπήρξε κανένα στοιχείο της δικογραφίας ότι το δικαστήριο είχε ελέγξει αν οι μάρτυρες διακατέχονταν από φόβο που να δικαιολογείται αντικειμενικά.
Η Novartis και οι ανώνυμοι μάρτυρες 
Παρά τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, στη χώρα μας οι ανώνυμοι μάρτυρες «Κελέση» και «Σαράφης» εξακολουθούν να χαίρουν ασυλίας. Προ ημερών, στην κατάθεσή του μεταξύ των εμπλεκόμενων πολιτικών προσώπων στην υπόθεση, ο πρώην υπουργός Υγείας και πρώην Επίτροπος της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δημήτρης Αβραμόπουλος, ζήτησε να βγουν οι κουκούλες από τους ψευδομάρτυρες.
Και δεν είναι ο μοναδικός. Ενδεικτικό πως η πρώην εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Ξένη Δημητρίου, κατά την κατάθεσή της στην προανακριτική Επιτροπή της Βουλής τον περασμένο Απρίλιο, φέρεται πως ανέφερε ότι «οι καταθέσεις των προστατευόμενων μαρτύρων έχουν μειωμένη αποδεικτική ικανότητα».