Δικαιοδοσία ελληνικών δικαστηρίων – Εφαρμοστέο δίκαιο – Αποζημίωση – Άρση αδίκου λόγω δικαιολογημένου ενδιαφέροντος
Απόσπασμα απόφασης 848/2019 Αρείου Πάγου (Τμήμα Α2)
Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 57, 59, 914, 932 ΑΚ και των άρθρων 361, 362, 363 και 367 ΠΚ συνάγεται ότι εκείνος του οποίου προσβάλλεται η προσωπικότητα
α) με τη διατύπωση γι’ αυτόν, γραπτώς ή προφορικώς, λέξεων ή φράσεων που κατά την κοινή αντίληψη περιέχουν είτε αμφισβήτηση της ηθικής και κοινωνικής αξίας του, είτε περιφρόνηση για το πρόσωπό του από τον δράστη, ο οποίος γνωρίζει ότι με τέτοια οικειοθελή ενέργειά του προσβάλλεται η τιμή του άλλου και
β) με ισχυρισμό ή διάδοση δυσφημιστικού γεγονότος, δηλαδή συμβάντος ή περιστατικού του παρόντος ή του παρελθόντος που υποπίπτει στις αισθήσεις και είναι δεκτικό αποδείξεως, το οποίο (δυσφημιστικό γεγονός) δύναται να βλάψει την τιμή ή την υπόληψή του, δικαιούται, εκτός άλλων, και την καταδίκη του υπαιτίου της δυσφημιστικής διαδόσεως ή του εξυβριστικού ισχυρισμού στην καταβολή χρηματικού ποσού προς ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που υπέστη από την προσβολή (ΑΠ 271/2012 ΝΟΜΟΣ).
Προσβολή της προσωπικότητος με αδικοπραξία πραγματώνεται και με ποινικώς κολάσιμη πράξη, όπως εξύβριση, απλή ή συκοφαντική δυσφήμηση, που προβλέπονται και τιμωρούνται από τις διατάξεις των άρθρων 361,362 και 363 του Π.Κ ( ΑΠ 521/2018).
Τέτοιου είδους προσβολές δύνανται να προκληθούν και από δημοσίευμα στον τύπο ή από δηλώσεις σε ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή ή από αναρτήσεις στο διαδίκτυο (internet), μέσω ηλεκτρονικών ιστοσελίδων ή άλλων ιστοτόπων (όπως blogs), που λειτουργούν ως διεθνή μέσα διακινήσεως πληροφοριών, με μεγάλη εμβέλεια δράσεως, και μάλιστα παγκοσμίως, και εντεύθεν με σημαντικό αριθμό αποδεκτών των όσων δι’ αυτών διαδίδονται, που μεγεθύνει την προσβολή του θιγομένου από τη διάδοση συκοφαντικών, δυσφημιστικών ή εξυβριστικών ισχυρισμών.
Επίσης, το άρθρο 367 του Π.Κ. ορίζει στην παρ. 1 αυτού ότι “δεν αποτελούν άδικη πράξη α) οι δυσμενείς κρίσεις … καθώς και γ) οι εκδηλώσεις που γίνονται για την εκτέλεση νομίμων καθηκόντων, την άσκηση νόμιμης εξουσίας ή για τη διαφύλαξη (προστασία) δικαιώματος ή από άλλο δικαιολογημένο ενδιαφέρον …” και στη δευτέρα παράγραφο ότι “η προηγούμενη διάταξη δεν εφαρμόζεται α) όταν οι παραπάνω κρίσεις και εκδηλώσεις περιέχουν τα συστατικά στοιχεία της πράξης του άρθρου 363 (δηλαδή της συκοφαντικής δυσφημήσεως) καθώς και β) όταν από τον τρόπο εκδήλωσης ή από τις περιστάσεις, υπό τις οποίες τελέσθηκε η πράξη, προκύπτει σκοπός εξύβρισης”.
Έτσι, η προβολή περιπτώσεως του άρθρου 367 παρ.1 του ΠΚ αποτελεί αυτοτελή ισχυρισμό καταλυτικό της αγωγής του προσβληθέντος από δημοσίευμα εφημερίδας ή τηλεοπτική ή ραδιοφωνική εκπομπή προσώπου, ή από αναρτήσεις στο διαδίκτυο (internet), μέσω ηλεκτρονικών ιστοσελίδων ή άλλων ιστοτόπων, λόγω άρσεως του παρανόμου της προσβολής.
Όμως, ο άδικος χαρακτήρας του εν ευρεία εννοία δημοσιεύματος , ως προς τις εξυβριστικές ή δυσφημιστικές εκφράσεις που περιέχει, δεν αίρεται λόγω δικαιολογημένου ενδιαφέροντος κλπ και συνεπώς παραμένει η ποινική ευθύνη των κατά το νόμο υπευθύνων, άρα και η υποχρέωσή τους προς αποζημίωση κατά το αστικό δίκαιο, όταν συντρέχει μία από τις περιπτώσεις της ΠΚ 367 παρ.2, δηλαδή όταν οι επίμαχες κρίσεις περιέχουν τα συστατικά στοιχεία του αδικήματος της συκοφαντικής δυσφημήσεως των άρθρων 363-362 ΠΚ.
Η τελευταία αυτή διάταξη (367 Π.Κ.) για την ενότητα της εννόμου τάξεως εφαρμόζεται αναλογικώς και στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου, όπως αυτός οριοθετείται από τις διατάξεις των άρθρων 57- 59 και 914 επ. Α.Κ(ΑΠ 354/2012).
[…] Κατά το άρθρο 26 του Α.Κ. οι ενοχές από αδίκημα διέπονται από το δίκαιο της πολιτείας όπου διαπράχθηκε το αδίκημα. Τόπος τελέσεως του αδικήματος – και ως τέτοιο εννοείται η αδικοπραξία υπό ευρεία έννοια – είναι τόσο ο τόπος που ενήργησε ή παρέλειψε να ενεργήσει ο υπαίτιος της αδικοπραξίας όσο και ο τόπος στον οποίο επήλθε η ζημία.
Στην περίπτωση δε που τα πραγματικά περιστατικά που στοιχειοθετούν την αδικοπραξία, μεταξύ των οποίων και η επέλευση του ζημιογόνου αποτελέσματος, συντελούνται στο έδαφος περισσοτέρων πολιτειών, στον ζημιωθέντα απόκειται η επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου.
Έτσι, επί προσβολής της προσωπικότητας με τη δημοσίευση πληροφοριών μέσω ιστοσελίδας του διαδικτύου, τόπος τελέσεως της αδικοπραξίας είναι τόσο ο τόπος όπου είναι εγκατεστημένος ο φορέας μεταδόσεως των επίμαχων πληροφοριών και κάθε τόπος όπου υπάρχει ή υπήρξε πρόσβαση στο επίμαχο δημοσίευμα που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο και επήλθε η ζημία, ο τόπος δε της συνήθους διαμονής του προσβληθέντος είναι ο τόπος στον οποίο κατά κύριο λόγο επήλθε η ζημία (ΑΠ 903/2010).
Κατά το δίκαιο δε που ορίζει η διάταξη αυτή κρίνονται, μεταξύ άλλων, και τα ακόλουθα ζητήματα: Αν η συγκεκριμένη πράξη αποτελεί αδίκημα, αν η υπαιτιότητα αποτελεί προϋπόθεση του αδικήματος και της υποχρεώσεως για αποζημίωση, αν και βάσει ποίων προϋποθέσεων θεμελιώνεται αντικειμενική ευθύνη εις βάρος κάποιου άλλου, ποία είναι το είδος και η έκταση της οφειλομένης αποζημιώσεως (άρθρα 914, 297, 298 για την περιουσιακή ζημία και 932 ΑΚ για τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης), πότε η πράξη είναι παράνομη, ποίος βαθμός υπαιτιότητας απαιτείται για τη θεμελίωση υποχρεώσεως προς αποζημίωση, αν μεταξύ της πράξεως και της ζημίας απαιτείται αιτιώδης συνάφεια, ποίες οι συνέπειες του συντρέχοντος πταίσματος του παθόντος και πότε παραγράφεται η σχετική αξίωση (ΑΠ 711/2011).
[…] Από την επισκόπηση της προσβαλλομένης αποφάσεως προκύπτει ότι, επί του συγκεκριμένου θέματος του εφαρμοστέου δικαίου, αυτή δέχθηκε τα ακόλουθα: ”…Στην υπόθεση που κρίνεται, με την αγωγή του ο ενάγων εκθέτει ότι ο εναγόμενος δημοσίευσε στην ιστοσελίδα ” …” την αναφερόμενη στην αγωγή επιστολή, η οποία πλήττει την προσωπική και επαγγελματική τιμή και υπόληψή του ως ατόμου, κατοίκου … και ως προέδρου της Ελληνοαμερικανικής Ενώσεως στην Ελλάδα, με έντονη πολιτική δράση στην πολιτεία του … των ΗΠΑ. Ότι ο εναγόμενος γνώριζε ότι το περιεχόμενο της επιστολής, στην οποία παρουσιάζεται ως διεφθαρμένος πολιτικός, αναξιόπιστος επιχειρηματίας, παραβάτης φορολογικών υποχρεώσεων, ασχολούμενος με τον παράνομο τζόγο, ο οποίος εκμεταλλεύεται τις πολιτικές του διασυνδέσεις με πολιτικές προσωπικότητες για να ανελιχθεί επαγγελματικά στην Ελλάδα και να αυτοδιοριστεί στο διοικητικό συμβούλιο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, μη τηρώντας τις δημοκρατικές διαδικασίας, είναι αναληθές και το ανάρτησε με σκοπό να βλάψει την τιμή και την υπόληψή του. Ότι με τη δημοσίευση στην ανωτέρω ιστοσελίδα των εν λόγω προσβλητικών της προσωπικότητάς του περιστατικών, διέδωσε αυτά σε μεγάλο, μη δυνάμενο να προσδιοριστεί αριθμό χρηστών του διαδικτύου σε όλο το κόσμο, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και οι διαμένοντες στην ….. Ότι επιπλέον αναδημοσίευσε την ανωτέρω επιστολή του τόσο στον αναφερόμενο στην αγωγή προσωπικό διαδικτυακό του τόπο, αλλά επιπλέον και στο αναφερόμενο στην αγωγή περιοδικό.
Με βάση τα ανωτέρω, ιδρύεται διεθνής δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων προς εκδίκαση της αγωγής, ως προς τη βάση της αδικοπραξίας, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στη μείζονα σκέψη, αφού κατά τα ιστορούμενα στην αγωγή, ο εναγόμενος είναι κάτοικος … (ΚΠολΔ 3 και 22) και επιπλέον φέρεται να προώθησε τη δημοσίευση της επιστολής του στην ιστοσελίδα- ηλεκτρονική εφημερίδα, της οποίας ο φορέας μετάδοσης των επίμαχων πληροφοριών είναι μεν στις ΗΠΑ, πλην όμως μπορούν αυτές να καταστούν προσβάσιμες σε απροσδιόριστο αριθμό χρηστών του διαδικτύου και στην …, όπου βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων του ενάγοντος και όπου συνέβη το ζημιογόνο γεγονός. Επίσης, εφαρμοστέο δίκαιο είναι το ελληνικό δίκαιο (ΑΚ 26), διότι στην Ελληνική Επικράτεια, όπου κατοικεί ο ενάγων, επήλθε (κατά κύριο μάλιστα λόγο) η ζημία, δηλαδή η προσβολή της προσωπικότητά του από την ανάρτηση της επίμαχης επιστολής μέσω ιστοσελίδας του διαδικτύου…”.
Επομένως, το Εφετείο, που δέχθηκε ότι εφαρμοστέο ουσιαστικό δίκαιο είναι το Ελληνικό Δίκαιο – ως το δίκαιο του τόπου(…) όπου βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων του ενάγοντος και στον οποίο υπήρξε πρόσβαση των αποδεκτών στο επίμαχο δημοσίευμα, που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο, εντεύθεν επήλθε η ζημία από την αδικοπραξία( προσβολή της προσωπικότητάς του) – δεν παραβίασε με εσφαλμένη ερμηνεία ή εφαρμογή τη διάταξη του άρθρου 26 του ΑΚ, εντεύθεν οι περί του αντιθέτου πρώτος (κατά το τρίτο τμήμα του) και τρίτος, από το άρθρο 559 αριθ. 1 ΚΠολΔ, λόγοι του αναιρετηρίου είναι αβάσιμοι. Σημειωτέον ότι στην προκείμενη υπόθεση δεν εφαρμόζεται ο Κανονισμός 864/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το εφαρμοστέο δίκαιο στις εξωσυμβατικές ενοχές (“Ρώμη ΙΙ”), εφ’ όσον η εν λόγω αδικοπραξία φέρεται ότι τελέσθηκε κατά την 20-12-2007, δηλαδή είναι προγενέστερη της έναρξης ισχύος (11-1-2009) του ως άνω Κανονισμού (άρθρα 31 και 32 αυτού).
[..] Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έλαβε χώρα η αδικοπραξία, το είδος της βλάβης του εφεσίβλητου- ενάγοντος, το βαθμό πταίσματος του εκκαλούντος- εναγομένου, το μέγεθος της προσβολής του εφεσίβλητου- ενάγοντος από τη δημοσίευση και επαναδημοσίευση του επίμαχου δημοσιεύματος και τη διάδοση, μέσω αυτού, του ψευδούς περιεχομένου του ανά το πανελλήνιο, της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης των διαδίκων, ο εφεσίβλητος- ενάγων υπέστη ηθική βλάβη και πρέπει να επιδικαστεί ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης το ποσό των 25.000 ευρώ, που κρίνεται εύλογο…”
Υπό τις ως άνω παραδοχές, το Εφετείο διέλαβε στην απόφασή του σαφείς, επαρκείς και άνευ αντιφάσεων αιτιολογίες για την επιδίκαση στον ενάγοντα του ανωτέρω ποσού, ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, που αναγνωρίσθηκε ότι υπέστη ο αναιρεσίβλητος από την αδικοπρακτική συμπεριφορά του αναιρεσείοντος.
Δείτε αναλυτικά την απόφαση 848/2019 στο areiospagos.gr