ΑΠΟΦΑΣΗ
Radonjić και Romić κατά Σερβίας της 04.04.2023 (αρ. προσφ. 43674/16)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η προσωρινή κράτηση δύο πρώην αξιωματικών της μυστικής αστυνομίας που κατηγορήθηκαν για τη δολοφονία γνωστού Σέρβου δημοσιογράφου και εκδότη εφημερίδας διήρκεσε σχεδόν 3,5 χρόνια. Επίσης η διαδικασία ενώπιον εθνικού δικαστηρίου διήρκεσε άνω των δύο (2) ετών για να κριθεί η νομιμότητα της προσωρινής κράτησής τους. Η ποινική δίκη εκκρεμούσε στο εφετείο μέχρι την έκδοση της απόφασης από το ΕΔΔΑ.
Οι προσφεύγοντες επικαλούμενοι το άρθρο 5 §§ 3 και 4 (δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια), κατήγγειλαν ότι η απόφαση, η παράταση και η διάρκεια της προσωρινής κράτησής τους ήταν αυθαίρετες, υπερβολικές και δεν βασίζονταν σε επαρκή αιτιολογία και ότι η διαδικασία ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου δεν είχε εκπληρώσει τις απαιτήσεις της «ταχύτητας» της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο δεν είδε κανένα λόγο να διαφωνήσει με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου κατά την οποία οι πρώτοι 14 μήνες (το πρώτο έτος και οι δύο μήνες) προσωρινής κράτησης δικαιολογούνταν, μεταξύ άλλων, από τον κίνδυνο διαφυγής τους, τον κίνδυνο άσκησης πίεσης σε μάρτυρες και την ανάγκη να διατηρηθεί η δημόσια τάξη δεδομένης της έντονης αντίδρασης στη Σερβία και στο εξωτερικό, αν απελευθερώνονταν. Το Συνταγματικό δικαστήριο είχε κρίνει επίσης ότι η απελευθέρωσή τους δεν θα διατάρασσε τη δημόσια τάξη μετά τους πρώτους 14 μήνες. Έτσι τα υπόλοιπα όμως δύο χρόνια και τρεις μήνες της προσωρινής κράτησής τους δεν δικαιολογούνταν. Οι προσφεύγοντες ζήτησαν αποζημίωση αλλά δεν τους επιδικάστηκε.
Μολονότι τα εθνικά δικαστήρια είχαν ως εκ τούτου αναγνωρίσει την παραβίαση των δικαιωμάτων των προσφευγόντων, το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν τους είχε επιδικαστεί καμία αποζημίωση. Το ΕΔΔΑ αρνήθηκε να απορρίψει την υπόθεση για ανυπαρξία θύματος και διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 3 της ΕΣΔΑ.
Τέλος, το Δικαστήριο έκρινε ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο χρειάστηκε περισσότερα από δύο (2) χρόνια για να αποφανθεί σχετικά με τη νομιμότητα της προσωρινής κράτησης των προσφευγόντων και ότι αυτό δεν μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποφάσισε εντός «βραχείας προθεσμίας» κατά την έννοια του άρθρου 5 § 4 της ΕΣΔΑ. Ετσι έκρινε παραβίαση και του άρθρου 5 § 4.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 5 § 3
Άρθρο 5 § 4
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Οι προσφεύγοντες, Milan Radonjić και Ratko Romić, είναι Σέρβοι υπήκοοι που γεννήθηκαν το 1959 και 1963 αντίστοιχα και ζουν στο Βελιγράδι. Είναι πρώην αξιωματικοί της μυστικής αστυνομίας. Το 1999 ο Slavko Ćuruvija, ένας Σέρβος δημοσιογράφος και εκδότης εφημερίδας με επιρροή, πυροβολήθηκε στην πλάτη του. Κίνητρο θεωρήθηκε ότι ήταν η δημόσια κριτική του κ. Ćuruvija για τις πολιτικές του Slobodan Miloševic. Η δολοφονία του προκάλεσε διεθνή κατακραυγή.
Τον Ιανουάριο του 2013 η σερβική κυβέρνηση σύστησε μια επιτροπή για τη διερεύνηση των δολοφονιών δημοσιογράφων. Η επιτροπή ξεκίνησε μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης του κοινού και ανάκλησης ξεχασμένων υποθέσεων, συμπεριλαμβανομένης αυτής του Slavko Ćuruvija, προσελκύοντας ευρεία προσοχή στα ΜΜΕ.
Σε αυτό το πλαίσιο, στις 14 Ιανουαρίου 2014 οι προσφεύγοντες συνελήφθησαν μαζί με άλλους δύο με τη κατηγορία της δολοφονίας του Slavko Ćuruvija. Η υποψία βασίστηκε σε εκτενή στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας, συμπεριλαμβανομένων των υποκλοπών επικοινωνιών και των μαρτυρικών καταθέσεων.
Το Ειδικό Τμήμα του Ανωτάτου Δικαστηρίου του Βελιγραδίου για το Οργανωμένο Έγκλημα διέταξε την προσωρινή κράτηση των προσφευγόντων εν αναμονή της δίκης. Η κράτησή τους παρατάθηκε επανειλημμένα μέχρι τις 6 Ιουλίου 2017, όταν τέθηκαν σε κατ’ οίκον περιορισμό. Οι αρχικοί λόγοι κράτησής τους ήταν: ο κίνδυνος διαφυγής τους, ο κίνδυνος να ασκήσουν πίεση σε μάρτυρες (ορισμένοι από τους οποίους ήταν πρώην συνάδελφοι των προσφευγόντων) και η ανάγκη να διατηρηθεί η δημόσια τάξη δεδομένης της δυνητικά έντονης αντίδρασης στη Σερβία και στο εξωτερικό, αν απελευθερώνονταν. Από τις 19 Ιουνίου 2014 τα δικαστήρια αποφάσισαν να βασίσουν την προσωρινή κράτησή τους μόνο στην φύση και στη βαρύτητα των κατηγοριών, που συνδέονται με την πιθανότητα δημόσιας αναταραχής εάν οι προσφεύγοντες αφήνονταν ελεύθεροι.
Οι προσφεύγοντες προσέφυγαν στο Συνταγματικό Δικαστήριο, το οποίο εξέδωσε διάφορες αποφάσεις σχετικά με τη απόφαση και παράταση της προσωρινής κράτησής τους. Ειδικότερα, όσον αφορά μια από τις προσφυγές – της 28 Μαΐου 2015 – έκρινε, με απόφαση που εκδόθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2017, ότι η κράτηση των προσφευγόντων ήταν δικαιολογημένη μέχρι τις 3 Απριλίου 2015, αλλά δεν είχε αποδειχθεί ότι η απελευθέρωσή τους θα είχαν διαταράξει τη δημόσια τάξη μετά από αυτήν την ημερομηνία (και μέχρι τις 6 Ιουλίου 2017 όταν είχαν τεθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό). Οι αξιώσεις τους για αποζημίωση απορρίφθηκαν.
Οι προσφεύγοντες κρίθηκαν ένοχοι για την ανθρωποκτονία το 2019. Ο κ. Radonjić καταδικάστηκε σε 30 χρόνια κάθειρξη, ενώ ο κ. Romić καταδικάστηκε σε 20 χρόνια. Οι διαδικασίες έφεσης εκκρεμούν κατά τον χρόνο έκδοσης της απόφασης τους ΕΔΔΑ.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 5 § 3
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι, συνολικά, τα εθνικά δικαστήρια είχαν προβεί σε λεπτομερή αξιολόγηση όλων των σχετικών περιστάσεων, σε τακτά χρονικά διαστήματα, και είχαν εξετάσει συγκεκριμένες ανησυχίες που σχετίζονται με την συνεχιζόμενη προσωρινή κράτηση των προσφευγόντων. Είχαν προσαρμόσει το σκεπτικό τους με το πέρασμα του χρόνου, με σκοπό να αντικατοπτρίζει την εξελισσόμενη κατάσταση και να επαληθεύσουν εάν οι λόγοι προσωρινής κράτησης είχαν παραμείνει νόμιμοι. Επιπλέον, το Δικαστήριο συμφώνησε με το Συνταγματικό Δικαστήριο ότι δεν υπήρχε αιτιολογία για την προσωρινή κράτηση των προσφευγόντων μετά τις 3 Απριλίου 2015, κυρίως για να αποφευχθεί η δημόσια αταξία.
Αν και τα δικαστήρια είχαν ως εκ τούτου αναγνωρίσει παραβίαση των δικαιωμάτων των προσφευγόντων για ένα τμήμα της προσωρινής κράτησής τους (από τις 3 Απριλίου 2015 έως τις 6 Ιουλίου 2017), το Δικαστήριο σημείωσε ότι δεν επιδικάστηκε καμία αποζημίωση. Ως εκ τούτου, αρνήθηκε να απορρίψει την υπόθεση λόγω απουσίας του καθεστώτος θύματος και διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 3 της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 5 § 4
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι διαδικασίες ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου διήρκησαν πάνω από δύο (2) έτη, ιδίως από τις 28 Μαΐου 2015 – ημερομηνία της προσφυγής των προσφευγόντων – έως τις 10 Ιανουαρίου 2018 – την ημερομηνία κατά την οποία η απόφαση κοινοποιήθηκε στους προσφεύγοντες. Δεν υπήρχαν εξαιρετικές περιστάσεις που να δικαιολογούν μια δικαστική διαδικασία διάρκειας δύο ετών για ζητήματα που ήταν σχετικά ξεκάθαρα. Ούτε ο υπερβολικός φόρτος εργασίας του δικαστηρίου θα μπορούσε να δικαιολογήσει την υπερβολικά μακρά διαδικασία στην περίπτωση των προσφευγόντων.
Το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι τα δύο (2) χρόνια που χρειάστηκαν για να αποφανθεί το Συνταγματικό δικαστήριο σχετικά με τη νομιμότητα της κράτησης των προσφευγόντων δεν μπορούσαν να θεωρείται ότι εκπληρούσαν την απαίτηση να εκδοθεί απόφαση «εντός βραχείας προθεσμίας» κατά παράβαση του άρθρου 5 § 4.
Άρθρο 41 (δίκαιη ικανοποίηση)
Το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι η Σερβία έπρεπε να καταβάλει στους προσφεύγοντες 1.000 ευρώ στον καθένα για ηθική βλάβη