ΑΠΟΦΑΣΗ
Kraynyak κατά Ουκρανίας της 16.02.2023 (αρ. προσφ. 68353/17)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Συμμετοχή του προσφεύγοντος σε διαδήλωση διαμαρτυρίας κατά του νέου νομοσχεδίου που συζήτησε το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας. Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων, σκοτώθηκαν τέσσερις στρατιώτες της Εθνοφρουράς του Κοινοβουλίου και τραυματίστηκαν περισσότεροι από εκατό πολίτες. Ο προσφεύγων συνελήφθη ως ύποπτος για συμμετοχή στην επίθεση.
Κατηγορήθηκε για τρομοκρατία. Το 2015 διατάχθηκε η προσωρινή του κράτηση, καθώς κρίθηκε ύποπτος φυγής και υποτροπής. Εν προκειμένω, το δικαίωμα της προσωπικής ελευθερίας του προσφεύγοντος έπρεπε να αντισταθμιστεί με τα συμφέροντα της κοινωνίας.
Κατά η διάρκεια της προσωρινής του κράτησης, ο προσφεύγων κατήγγειλε τον Πρόεδρο του δικαστηρίου της υπόθεσης B., κατηγορώντας τον για μεροληπτική συμπεριφορά στον χειρισμό της υπόθεσής του. Η καταγγελία του έγινε δεκτή.
Όσον αφορά την καταγγελία βάσει του άρθρου 5 § 3, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος με τις συνεχείς παρατάσεις, διήρκεσε πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς αυτό να δικαιολογείται.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 3 της ΕΣΔΑ.
Σύμφωνα με το άρθρο 5 § 4, το ΕΔΔΑ έκρινε ότι ο δικαστής που διέταξε την κράτηση του προσφεύγοντος σε διαφορετικές ημερομηνίες δεν ήταν αμερόληπτος και συνεπώς διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 4 της ΕΣΔΑ.
Τέλος, το Δικαστήριο διαπίστωσε και παραβίαση του άρθρου 5 § 5 της ΕΣΔΑ υπό το πρίσμα του σκεπτικού στην υπόθεση Korban κατά Ουκρανίας της 04.07.2019, δεδομένου ότι δεν είχε πραγματικό δικαίωμα αποζημίωσης για τις ανωτέρω παραβάσεις.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η διαπίστωση παραβίασης συνιστά από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για οποιαδήποτε ηθική βλάβη.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 5 παρ. 3,
Άρθρο 5 παρ. 4,
Άρθρο 5 παρ. 5
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Καταγγελίες του προσφεύγοντος πρώτον σύμφωνα με το άρθρο 5 § 3 της ΕΣΔΑ ότι η προσωρινή του κράτηση διήρκεσε αδικαιολόγητα πολύ, δεύτερον σύμφωνα με το άρθρο 5 § 4 ότι ο δικαστής που διέταξε την προσωρινή κράτησή του στις 23 Μαρτίου, 24 Απριλίου και 19 Ιουνίου 2017 δεν ήταν αμερόληπτος και τρίτον σύμφωνα με το άρθρο 5 § 5 ότι δεν είχε πραγματικό δικαίωμα αποζημίωσης για τις ανωτέρω παραβάσεις.
Α. ΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΕΥΓΟΝΤΟΣ
Στις 31 Αυγούστου 2015, το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας συζήτησε νομοσχέδιο που προέβλεπε την ανάθεση μεγαλύτερων εξουσιών στις τοπικές αρχές ορισμένων περιοχών των περιφερειών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ, στο πλαίσιο της εφαρμογής των λεγόμενων συμφωνιών του Μινσκ (βλ. Khlebik κατά Ουκρανίας της 25.07.2017, αρ. προσφ. 2945/16 § 12). Πλήθος πολιτών που ήταν κατά της νομοθεσίας συγκεντρώθηκε μπροστά από το Κοινοβούλιο και επιτέθηκε στα στρατεύματα της Εθνοφρουράς που επιτηρούσαν το κτίριο. Μια χειροβομβίδα έπεσε, σκοτώνοντας τέσσερις στρατιώτες και τραυματίζοντας περισσότερους από εκατό ανθρώπους.
Την ίδια ημέρα ο προσφεύγων συνελήφθη ως ύποπτος για συμμετοχή στην επίθεση. Αρχικά κατηγορήθηκε για αδικήματα (ιδίως για τραυματισμό αστυνομικού) που δεν καλύπτονται από τη ρήτρα εξαίρεσης με εγγύηση.
Στις 16 Σεπτεμβρίου 2015 οι κατηγορίες μετατράπηκαν σε τρομοκρατία, αδίκημα που καλύπτεται από τη ρήτρα. Σύμφωνα με τις κατηγορίες, ο προσφεύγων με 26 κατονομαζόμενα άτομα και ορισμένα άτομα αγνώστων στοιχείων είχαν επιτεθεί σε αστυνομικούς με ξύλινα και μεταλλικά ραβδιά. Ταυτόχρονα, ο G. (συγκατηγορούμενός του), ενεργώντας μαζί με τον προσφεύγοντα στο πλαίσιο προμελετημένου σχεδίου, είχε μαζί του χειροβομβίδες στην πλατεία μπροστά από το Κοινοβούλιο. Ο ρόλος του προσφεύγοντος ήταν να καλύψει τις ενέργειες του G. ανάβοντας και κρατώντας μια φωτοβολίδα, ενώ ο G. έριξε χειροβομβίδα στην αστυνομία.
Στις 2 Σεπτεμβρίου 2015 το περιφερειακό δικαστήριο του Pecherskyi στο Κίεβο διέταξε την προσωρινή του κράτηση. Διαπίστωσε ότι υπήρχε εύλογη υποψία εναντίον του. Έλαβε υπόψη τη σοβαρότητα του αδικήματος για το οποίο ήταν ύποπτος και τις συνθήκες υπό τις οποίες είχε διαπραχθεί. Έκρινε ότι υπήρχε κίνδυνος να επηρεάσει μάρτυρες, να διαφύγει και να συνεχίσει την εγκληματική του δραστηριότητα και ότι ένα μη στερητικό της ελευθερίας προληπτικό μέτρο δεν επαρκούσε για την προστασία από τους κινδύνους αυτούς. Το δικαστήριο, δεδομένης της εξαιρετικής επικινδυνότητας των βίαιων πράξεων για τις οποίες ήταν ύποπτος ο προσφεύγων, έκρινε μη κατάλληλη τη επιβολή εγγύησης.
Στις 10 Αυγούστου 2016 ολοκληρώθηκε μια εκτεταμένη έρευνα (συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 70 εξετάσεων εμπειρογνωμόνων) και η υπόθεση εναντίον του προσφεύγοντος και του G. στάλθηκε τελικά στο περιφερειακό δικαστήριο του Shevchenkivskyi για δίκη από ορκωτό δικαστήριο.
Τα δικαστήρια παρέτειναν την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος και του G. περίπου κάθε δύο μήνες. Δήλωσαν ότι αν και οι κατηγορούμενοι είχαν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς, ήταν πιθανό, δεδομένης της αυστηρότητας της τιμωρίας που αντιμετώπιζαν, να διαφύγουν. Επιπλέον, το δικαστήριο σημείωσε ότι, λόγω της στρατιωτικής τους εμπειρίας στα ανατολικά της Ουκρανίας, οι κατηγορούμενοι είχαν αποκτήσει ιδιαίτερες δεξιότητες που καθιστούσαν δυνατή την παρέμβασή τους στην έρευνα, ιδίως επηρεάζοντας θύματα και μάρτυρες. Οι πράξεις για τις οποίες ήταν ύποπτοι είχαν προκαλέσει μαζικές καταστροφές, πράγμα που σήμαινε ότι υπήρχε έντονο δημόσιο συμφέρον για τη διασφάλιση μιας ομαλής έρευνας.
Το δικαίωμα του προσφεύγοντος στην προσωπική ελευθερία έπρεπε να σταθμιστεί με άλλα δικαιώματα και συμφέροντα της κοινωνίας και, ως εκ τούτου, η προσωρινή κράτησή του ήταν δικαιολογημένη. Επίσης, ένα κεντρικό στοιχείο των κατηγοριών ήταν ότι οι ενέργειές του είχαν υποκινηθεί από την αντίθεση στις Συμφωνίες του Μινσκ. Αυτό παρέμεινε ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα, το οποίο αύξησε την πιθανότητα να εμπλακεί εκ νέου στο είδος του αδικήματος για το οποίο κατηγορήθηκε.
Τα προληπτικά μέτρα πέραν της προσωρινή κράτησης θα ήταν ανεπαρκή για την προστασία από τους κινδύνους αυτούς.
Στις 22 Μαΐου 2020 ο προσφεύγων αφέθηκε ελεύθερος και τέθηκε σε 24ωρο κατ’ οίκον περιορισμό. Το μέτρο αυτό έληξε στις 22 Ιουλίου 2020.
Β. ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗ Β.
Στις 25 Ιανουαρίου 2017 ο προσφεύγων κατήγγειλε τον Πρόεδρο του δικαστηρίου της υπόθεσης, τον δικαστή B. Υποστήριξε ότι, σύμφωνα με την ειδική εξεταστική επιτροπή που συστάθηκε βάσει του νόμου περί αποκατάστασης της εμπιστοσύνης στο δικαστικό σώμα, τον Δεκέμβριο του 2013 ο δικαστής αυτός είχε λάβει αποφάσεις με πολιτικά κίνητρα κατά των διαδηλωτών του Euromaidan (βλ. Shmorgunov κατά Ουκρανίας της 21.01.2021, αρ. προσφ. 15367/14 και άλλοι 13 §§ 220-29). Ο προσφεύγων υποστήριξε ότι, δεδομένου ότι κατηγορήθηκε για έγκλημα που είχε υποκινηθεί από τις πολιτικές του απόψεις, είχε αμφιβολίες σχετικά με την αμεροληψία του δικαστή.
Στις 23 Μαρτίου, στις 24 Απριλίου και στις 19 Ιουνίου 2017 ο δικαστής B. παρέτεινε την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος.
Στις 23 Μαρτίου και στις 24 Απριλίου 2017, οι δικηγόροι των κατηγορουμένων αντέτειναν ότι ο δικαστής B. δεν μπορούσε να εξετάσει το ζήτημα της προσωρινής κράτησης, δεδομένου ότι η καταγγελία σε βάρος του δεν είχε ακόμη εξεταστεί.
Στις 2 Αυγούστου 2017 ο ίδιος ο δικαστής B. εξέτασε την καταγγελία του προσφεύγοντος και την έκανε δεκτή. Σημείωσε ότι η ειδική εξεταστική επιτροπή είχε πράγματι συστήσει στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο την απόλυσή του λόγω παράβασης του όρκου, αλλά ότι το Συμβούλιο δεν ακολούθησε τη σύσταση αυτή. Ενώ τα πραγματικά περιστατικά που επικαλέστηκε ο προσφεύγων δεν αποτελούσαν αδιαμφισβήτητη απόδειξη ότι δεν ήταν αμερόληπτος, ο δικαστής έκρινε ωστόσο ότι ήταν ικανά να δημιουργήσουν αντικειμενική αμφιβολία ως προς την αμεροληψία του στα μάτια των διαδίκων σε αυτού του είδους τις διαδικασίες. Υπό τις συνθήκες αυτές, η ανάγκη διασφάλισης των δικαιωμάτων των προσφευγόντων βάσει του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ ήταν ένας παράγοντας που συνηγορούσε υπέρ του να γίνει δεκτή η καταγγελία.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Α. Παραβίαση του άρθρου 5 § 3
Η κρίσιμη περίοδος διήρκεσε τέσσερα (4) έτη και περισσότερο από δέκα (10) μήνες (από τις 31 Αυγούστου 2015 έως τις 22 Ιουλίου 2020 – βλ. Korban κατά Ουκρανίας της 04.07.2019, αρ. προσφ. 26744/16, § 139). Αυτή η διάρκεια της προσωρινή κράτησης προκαλεί ήδη σοβαρή ανησυχία και απαιτεί από τις εθνικές αρχές να προβάλουν πολύ σοβαρούς λόγους για να τη δικαιολογήσουν (βλ. Velečka κ.α. κατά Λιθουανίας της 26.03.2019, αρ. προσφ. 56998/16 και 3 άλλες § 98 και 99).
Οι κρίσιμες αρχές της νομολογίας του Δικαστηρίου συνοψίζονται στην απόφαση Grubnyk κατά Ουκρανίας της 17.09.2020 (αρ. προσφ. 58444/15, §§ 110-15). Με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο έκρινε ότι, παρά τις αναφορές στη ρήτρα αποκλεισμού με εγγύηση, τα εθνικά δικαστήρια είχαν αιτιολογήσει λυσιτελώς και επαρκώς την κράτηση του J. Grubnyk. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι παρόμοιες εκτιμήσεις ισχύουν και στην υπό κρίση υπόθεση.
Πράγματι, όταν ο προσφεύγων τέθηκε αρχικά σε προσωρινή κράτηση, η ρήτρα αποκλεισμού με εγγύηση δεν είχε εφαρμογή στην περίπτωσή του. Εντούτοις, το εθνικό δικαστήριο έκρινε, παραπέμποντας στις ειδικές περιστάσεις της υπόθεσης, ότι οι σχετικοί κίνδυνοι δικαιολογούσαν την προσωρινή κράτηση. Σε ορισμένες αποφάσεις παράτασης της κράτησης, τα δικαστήρια επικαλέστηκαν τη ρήτρα ως πρόσθετο επιχείρημα. Ωστόσο, για τα δικαστήρια η επίκληση αυτής της ρήτρας δεν ήταν αρκετή για να παρατείνει την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος. Αντιθέτως, τα εθνικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι υπήρχαν ειδικές περιστάσεις που το δικαιολογούσαν.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο θεώρησε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν χρησιμοποίησαν «γενικά και αφηρημένα» επιχειρήματα για την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος και ότι οι λόγοι ήταν σχετικοί και επαρκείς.
Στη συνέχεια κρίθηκε το αν οι αρχές επέδειξαν «ειδική επιμέλεια» κατά τη διεξαγωγή της διαδικασίας (βλ. Buzadji κατά Μολδαβίας της 05.07.2016, αρ. προσφ. 23755/07 § 87).
Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η υπόθεση του προσφεύγοντος ήταν περίπλοκη, όσον αφορά ένα περιστατικό με περισσότερα από 100 θύματα.
Παράλληλα, ο προσφεύγων ισχυρίστηκε ότι η υπόθεσή του καθυστέρησε σημαντικά μετά την ολοκλήρωση της προκαταρκτικής έρευνας στις 10 Αυγούστου 2016. Η κυβέρνηση δεν αμφισβήτησε τον ισχυρισμό του προσφεύγοντος ότι μετά την ημερομηνία αυτή η δίκη άρχισε στις 15 Αυγούστου 2017, δηλαδή καθυστέρησε περισσότερο από ένα έτος. Δεν δόθηκε καμία σοβαρή εξήγηση για την καθυστέρηση αυτή. Ο προσφεύγων συνέχισε να στερείται την ελευθερία του για σχεδόν τρία ακόμη χρόνια.
Οι αρχές δεν απέδειξαν ότι υπήρχαν εξαιρετικές περιστάσεις που να δικαιολογούν την προσωρινή του κράτηση για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως, για παράδειγμα, η ανάγκη συλλογής αποδεικτικών στοιχείων στην αλλοδαπή ή αίτησης διεθνούς νομικής συνδρομής (βλ. Lisovskij κατά. Λιθουανίας της 02.05.2017 αρ. προσφ. 36249/14 § 80, με περαιτέρω παραπομπές).
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι αρχές δεν επέδειξαν ιδιαίτερη επιμέλεια κατά το χρονικό διάστημα μετά την ολοκλήρωση της προδικαστικής έρευνας. Έτσι, το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 3 της ΕΣΔΑ.
Β. Παραβίαση του άρθρου 5 § 4
Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι ο όρος «δικαστήριο» του άρθρου 5 παρ. 4 πρέπει να ερμηνεύεται ως όργανο που απολαύει των ίδιων προσόντων ανεξαρτησίας και αμεροληψίας με εκείνα που απαιτούνται από το «δικαστήριο» όπως αυτό ορίζεται στο άρθρο 6 (βλ. Ali Osman Özmen κατά Τουρκίας της 05.07.2016, αρ. προσφ. 42969/04 § 87). Θα πρέπει να εκτιμάται με βάση τα ίδια κριτήρια αμεροληψίας (βλ. D.N. κατά Ελβετίας της 29.03.2001, αρ. προσφ. 27154/95 §§ 42-46).
Η απαίτηση αμεροληψίας του άρθρου 6 έχει επίσης διαδικαστική διάσταση. Όταν ο προσφεύγων εκφράζει αμφιβολίες ως προς την αμεροληψία του δικαστηρίου, οι οποίες προδήλως στερούνται αξίας, η έλλειψη έγκαιρης εξέτασης της προσφυγής αυτής μπορεί να εγείρει ζήτημα αντικειμενικής αμεροληψίας (βλ. Remli κατά Γαλλίας της 23.04.1996 § 48, Gazeta Ukraina-Tsentr κατά Ουκρανίας της 15.07.2010, αρ. προσφ. 16695/04 §§ 34 και 35 και Cosmos Maritime Trading and Shipping Agency κατά Ουκρανίας της 27.06.2019, αρ. Προσφ. 53427/09 §§ 78-82).
Στην υπό κρίση υπόθεση, ο ίδιος ο δικαστής B. δέχθηκε τελικά την καταγγελία του προσφεύγοντος, κρίνοντας ότι οι περιστάσεις θα μπορούσαν να δημιουργήσουν στους διαδίκους την εντύπωση ότι δεν ήταν αμερόληπτος. Επομένως, ενώ η υποκειμενική αμεροληψία του δικαστή δεν αμφισβητήθηκε, το Δικαστήριο δεν μπορούσε να δεχτεί ότι οι αμφιβολίες του προσφεύγοντος σχετικά με την αμεροληψία του εν λόγω δικαστή ήταν αβάσιμες.
Κατά την άποψη του Δικαστηρίου, οι ανησυχίες του προσφεύγοντος έπρεπε να είχαν εξεταστεί προτού ο δικαστής αποφασίσει να παρατείνει την προσωρινή κράτησή του στις 23 Μαρτίου, στις 24 Απριλίου και στις 19 Ιουνίου 2017. Ωστόσο, αυτό δεν έγινε.
Κατά συνέπεια, το Δικαστήριο του Στρασβούργου διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 5 § 4 της ΕΣΔΑ.
Γ. Παραβίαση του άρθρου 5 § 5
Αφού εξέτασε όλα τα στοιχεία που είχε ενώπιόν του, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η καταγγελία του προσφεύγοντος συνιστά παραβίαση και του άρθρου 5 § 5 της Σύμβασης υπό το πρίσμα του σκεπτικού στην υπόθεση Korban (προπαρατεθείσα, §§ 201 και 202, με περαιτέρω παραπομπές).
Δίκαιη Ικανοποίηση (Άρθρο 41)
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε στον προσφεύγοντα 8 ευρώ για έξοδα ενώ έκρινε ότι η διαπίστωση παραβίασης συνιστά από μόνη της επαρκή δίκαιη ικανοποίηση για οποιαδήποτε ηθική βλάβη