ΑΠΟΦΑΣΗ
Ashot Malkhasyan κατά Αρμενίας της 11.10.2022 (αρ. προσφ. 35814/14)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Προστασία της ζωής. Θάνατος στρατιώτη. Αναποτελεσματική έρευνα.
Ο γιός του προσφεύγοντος έπασχε από σοβαρή καρδιοπάθεια και έντονα γαστρεντερολογικά προβλήματα. Σε ηλικία 22 ετών εξετάστηκε από αρμόδια στρατιωτική ιατρική επιτροπή και κρίθηκε κατάλληλος για στράτευση. Ο ιατρικός του φάκελος παραποιήθηκε και σημαντική ιατρικά έγγραφα αφαιρέθηκαν. Ένα μήνα μετά την στράτευση του απεβίωσε. Οι εγχώριες αρχές έπαυσαν την ποινική δίωξη λόγω παραγραφής.
Το Στρασβούργο διαπίστωσε ότι τα μέλη της ιατρικής επιτροπής δεν προέβησαν απλά σε λάθος κρίση ή απροσεξία, αλλά οι πράξεις τους ενεργοποιούσαν την ευθύνη του κράτους σύμφωνα με το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ. Επέδειξαν απερίσκεπτη αδιαφορία για το ιατρικό ιστορικό, και έθεσαν αδικαιολόγητα τη ζωή του γιού του προσφεύγοντος σε κίνδυνο όταν αποφάσισαν την στράτευσή του. Ως εκ τούτου το ΕΔΔΑ έκρινε ότι παραβιάστηκε το άρθρο 2 όσον αφορά το ουσιαστικό σκέλος.
Όσον αφορά το διαδικαστικό σκέλος, το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι δεν ασκήθηκε σε εύλογο χρονικό διάστημα ποινική δίωξη κατά των υπευθύνων, δηλαδή των ατόμων της ιατρικής επιτροπής, οι οποίοι παρέλειψαν τις ιατρικές γνωματεύσεις και αποφάσισαν την στρατολόγηση του γιού του προσφεύγοντος. Ως αποτέλεσμα, η δίωξη αυτών των ατόμων περισσότερο από οκτώ χρόνια μετά την τέλεση της αξιόποινης πράξης είχε ως αποτέλεσα την παραγραφή των αδικημάτων.
Το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι αρχές απέτυχαν να διεξαγάγουν αποτελεσματική έρευνα και διαπίστωσε διαδικαστική παραβίαση του άρθρου 2 (δικαίωμα στη ζωή) της ΕΣΔΑ και επιδίκασε 35.000 ευρώ για ψυχική οδύνη και 2.500 ευρώ για έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΗ
Άρθρο 2
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων, Ashot Malkhasyan, είναι Αρμένιος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1946 και ζει στο Ερεβάν.
Το καλοκαίρι του 2008, ο 21χρονος γιος του, A. Malkhasyan, αρρώστησε και διαγνώστηκε με καρδιακή ανεπάρκεια, παλινδρόμηση οισοφαγίτιδος (φλεγμονή του οισοφαγικού βλεννογόνου), ρήξη της βλεννογόνου μεμβράνης της καρδιάς, σύνδρομο Mallory-Weiss (αιμορραγία από ρήξη ή ρήξη της βλεννογόνου μεμβράνης μεταξύ του στομάχου και του οισοφάγου), επιφανειακή γαστρίτιδα και αιμορραγία.
Τον Δεκέμβριο του 2008 ο γιός του προσφεύγοντος υποβλήθηκε σε περαιτέρω ιατρικές εξετάσεις και διαγνώστηκε μεταξύ άλλων, μια διαφραγματοκήλη και το σύνδρομο Gilbert (αυξημένα επίπεδα μη συζευγμένης χολερυθρίνης στην κυκλοφορία του αίματος). Του συνταγογραφήθηκε φαρμακευτική αγωγή, έκανε ειδική δίαιτα και του συνέστησαν να κοιμάται με το κεφάλι σηκωμένο, να μην σκύβει και να μην σηκώνει τίποτα βαρύ.
Τον επόμενο Μάρτιο, κλήθηκε ενώπιον της στρατονομίας του Αραμπκίρ για προκαταρκτική ιατρική εξέταση αναφορικά με την εκπλήρωση της στρατιωτικής του θητείας. Υπέβαλε τους ιατρικούς του φακέλους στην αρμόδια επιτροπή και ζήτησε να υποβληθεί σε ενδελεχή εξέταση. Αυτό το αίτημα, και τα επόμενα δύο που υποβλήθηκαν από τον προσφεύγοντα απορρίφθηκαν από τον στρατιωτικό επίτροπο Arabkir, A.U., ο οποίος δήλωσε ότι, σε κάθε περίπτωση, θα κρίνονταν κατάλληλος για στράτευση. Μετά από επανειλημμένα αιτήματα προς τον Στρατιωτικό Επίτροπο της Αρμενίας και τον Αρχηγό του Επιτελείου των Αρμενικών Αμυντικών Δυνάμεων, παραπέμφθηκε σε περαιτέρω εξετάσεις από τις 15 έως 19 Ιουνίου 2009 στο Ιατρικό Κέντρο Erebuni στο Ερεβάν. Ο γιός του προσφεύγοντος εξετάστηκε από ειδικούς, μεταξύ των οποίων έναν γαστρεντερολόγο και έναν νευρολόγο. Υπό τις οδηγίες του A.U., ο χειρουργός της ιατρικής επιτροπής της στρατιωτικής επιτροπείας Arabkir ήταν επίσης παρόν. Στις 19 Ιουνίου 2009 το Ιατρικό Κέντρο Erebuni διέγνωσε γαστρεντερικές διαταραχές κινητικότητας που προκαλούνται από ψυχολογικό στρες. Ωστόσο, το συμπέρασμα αυτό δεν αντιστοιχούσε τις προηγούμενες διαγνώσεις συμπεριλαμβανομένου του συνδρόμου Mallory-Weiss ή ακόμη και των αποτελεσμάτων των ιατρικών εξετάσεων που διενεργήθηκαν εκείνη την εβδομάδα από τον γαστρεντερολόγο και νευρολόγο του ιατρικού κέντρου. Ο A.U. στη συνέχεια διέταξε την αφαίρεση δέκα εγγράφων από τα ιατρικά του αρχεία. Κατά την ανάκριση δήλωσε ότι ο ίδιος και η ιατρική επιτροπή της στρατιωτικής επιτροπείας είχαν αμφιβολίες κατά πόσον ο A. Malkhasyan ήταν πραγματικά ασθενής.
Ο χειρουργός της Κεντρικής Ιατρικής Επιτροπής, A.Uz., κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν εντοπίστηκε χειρουργική παθολογία. Στις 25 Ιουνίου 2009 η επιτροπή έκρινε τον A. Malkhasyan κατάλληλο για στρατιωτική θητεία και απεστάλη στη στρατιωτική μονάδα που θα έπρεπε να παρουσιαστεί. Στις 4 Ιουλίου 2009 ο A. Malkhasyan έχασε τις αισθήσεις του και μεταφέρθηκε σε τοπικό στρατιωτικό νοσοκομείο. Την επόμενη μέρα, βρισκόμενος σε κώμα, μεταφέρθηκε με ασθενοφόρο στο Κεντρικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο στο Ερεβάν, όπου και πέθανε αργότερα την ίδια μέρα.
Εσωτερική έρευνα που διέταξε ο Υπουργός Άμυνας διαπίστωσε ότι, αν η στρατονομία και η Κεντρική Ιατρική Επιτροπή εξέταζαν σωστά τα ιατρικά του αρχεία, δεν θα τον έκριναν κατάλληλο για στρατιωτική θητεία. Η νεκροψία-νεκροτομή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αιτία του θανάτου του ήταν η στεφανιαία νόσος και ότι έπασχε επίσης από σύνδρομο Mallory-Weiss, χρόνια οισοφαγίτιδα και χρόνια γαστρίτιδα.
Απαγγέλθηκαν κατηγορίες σε βάρος του επικεφαλής της Ιατρικής Επιτροπής Στρατιωτών και δύο μελών της Κεντρικής Ιατρικής Επιτροπής. Μια συνδυασμένη ιατροδικαστική και στρατιωτική εξέταση κατέληξε στο συμπέρασμα τον Σεπτέμβριο του 2011 ότι ο θάνατος του A. Malkhasyan θα μπορούσε να συνδέεται με οξεία γαστρεντερική αιμορραγία (σύνδρομο Mallory-Weiss) που σχετίζονταν με κρυφές παθολογικές αλλαγές που επηρέαζαν την καρδιά (στεφανιαία σκλήρυνση).
Τον Ιούλιο του 2014 ο ανακριτής αποφάσισε να αρχειοθετήσει την υπόθεση και να παύσει κάθε ποινική δίωξη λόγω έλλειψης επαρκών αποδεικτικών στοιχείων και να περατωθεί η ποινική διαδικασία με το σκεπτικό ότι ο θάνατος προήλθε από ασυμπτωματική καρδιοπάθεια, η οποία είχε επιδεινωθεί λόγω της αλλαγής του τρόπου ζωής και ρουτίνας, και δεν θα μπορούσε να είχε διαγνωστεί ακόμη και πριν από τη στράτευση.
Ο προσφεύγων αμφισβήτησε την απόφαση του ανακριτή ενώπιον του Στρατιωτικού Εισαγγελέα, ο οποίος απέρριψε την προσφυγή. Το αίτημά του για δικαστική αναθεώρηση απορρίφθηκε, όπως και μια μεταγενέστερη προσφυγή στο Εφετείο Κακουργημάτων. Η μεταγενέστερη αναίρεση έγινε δεκτή προς εξέταση από Ακυρωτικό Δικαστήριο το οποίο, τον Ιούνιο του 2015, ακύρωσε τις πρωτοβάθμιες και εφετειακές αποφάσεις.
Τον Νοέμβριο του 2015 κινήθηκε εκ νέου ποινική δίωξη και η υπόθεση εστάλη για περαιτέρω έρευνα. Τον Φεβρουάριο του 2017 ορίστηκε επιτροπή ιατροδικαστών και στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων. Τον Ιούλιο του 2017 ο ανακριτής αποφάσισε να περατώσει την ποινική διαδικασία καθώς η δίωξη των ιατρών του Ιατρικού Κέντρου Erebuni και του A.Uz. είχε παραγραφεί. Αποφάσισε επίσης να μην διωχθεί ο A.U. καθώς, αν και είχε υπερβεί τη δημόσια εξουσία του, δεν υπήρχε αιτιώδης συνάφεια μεταξύ των πράξεών του και του ζημιογόνου αποτελέσματος που επήλθε. Δεν είχε παρέμβει στις ιατρικές εξετάσεις του A. Malkhasyan, και οι ιατροί του Κεντρικού Σημείου Συνέλευσης είχαν λάβει γνώση των προηγούμενων εξετάσεων του A. Malkhasyan μέσω του προσφεύγοντος, ο οποίος είχε διαβιβάσει τα σχετικά έγγραφα στον διευθύνοντα την ιατρική επιτροπή.
Στηριζόμενος στα άρθρα 2 (δικαίωμα στη ζωή) και 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) της ΕΣΔΑ, ο προσφεύγων παραπονέθηκε για το θάνατο του γιου του κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας και την αποτυχία των αρχών να διεξαγάγουν αποτελεσματική έρευνα για το θέμα.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο έκρινε ότι η συμπεριφορά των στρατιωτικών αρχών της στρατονομίας Arabkir και της Κεντρικής Ιατρικής Επιτροπής, δηλαδή ο A.U. και A.Uz., καθώς και αυτή των μελών της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του Ιατρικού Κέντρου Erebuni , δεν προέβησαν απλά σε λάθος κρίση ή απροσεξία, αλλά οι πράξεις τους ενεργοποιούσαν την ευθύνη του κράτους σύμφωνα με το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ. Σημείωσε ότι ο A.U., ο οποίος είχε αρνητική προδιάθεση προς τον A. Malkhasyan από την αρχή, είχε κάνει ό,τι ήταν δυνατό για να τον στρατολογήσει, ακόμη και παραποιώντας τον ιατρικό του φάκελο.
Υπό αυτό το πρίσμα, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι στρατιωτικές αρχές και οι επαγγελματίες του ιατρικού τομέα που εμπλέκονταν στη στρατολόγηση του A. Malkhasyan –επιδεικνύοντας απερίσκεπτη αδιαφορία για το ιατρικό του ιστορικό, συμπεριλαμβανομένης της έκτακτης ανάγκης νοσηλείας λιγότερο από ένα χρόνο πριν – είχαν συμβάλει ενεργά στην λήψη της απόφασης ότι ήταν κατάλληλος για την εκπλήρωση της στρατιωτικής του θητείας. Όπως διαπιστώθηκε κατά τη διάρκεια της έρευνας, η απόφαση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατό του, μόλις 10 μέρες μετά την έναρξη της θητείας του. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι αρχές είχαν θέσει αδικαιολόγητα τη ζωή του σε κίνδυνο όταν αποφάσισαν να τον καλέσουν, παραλείποντας έτσι να συμμορφωθούν με την υποχρέωση βάσει του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ να προστατεύσουν τη ζωή του.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του ουσιαστικού σκέλους του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.
Το Δικαστήριο διαπίστωσε επίσης ότι μόνο μια αποτελεσματική ποινική έρευνα θα μπορούσε να ικανοποιήσει τη υποχρέωση που επιβάλλεται από το άρθρο 2 ως αποτέλεσμα μιας τέτοιας συμπεριφοράς. Ωστόσο, η οκταετής έρευνα αναφορικά με τον θάνατό του είχε τερματιστεί ως αποτέλεσμα των αποφάσεων τον Ιούλιο του 2017 για μη δίωξη των μελών της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του Ιατρικού Κέντρου Erebuni και του A.Uz λόγω παραγραφής και, αναφορικά με τον A.U., λόγω έλλειψης επαρκών αποδεικτικών στοιχείων του που να χαρακτηρίζουν τις πράξεις του αδίκημα.
Σημείωσε ότι τον Ιούνιο του 2015 το Ακυρωτικό Δικαστήριο είχε ουσιαστικά διαπιστώσει ότι η έρευνα, η οποία είχε ξεκινήσει πριν από 6 χρόνια, ήταν αναποτελεσματική και αδικαιολόγητα χρονοβόρα. Επομένως, το Δικαστήριο εξέτασε το μέρος της έρευνας που διεξήχθη μετά από αυτό. Παρατήρησε ότι διεξήχθη πέντε μήνες αργότερα, στις 5 Νοεμβρίου 2015. Ο εισαγγελέας είχε λάβει αρκετά διερευνητικά μέτρα, ιδίως, περαιτέρω καταθέσεις με τους γιατρούς του Ιατρικού Κέντρου Erebuni και με τα μέλη και το προσωπικό των στρατιωτικών ιατρικών επιτροπών που εμπλέκονταν στη διαδικασία, καθώς και τη πρόσθετη ιατροδικαστική έκθεση περισσότερο από ένα χρόνο μετά την έναρξη της διαδικασίας. Ωστόσο, ο εισαγγελέας δεν είχε ακόμη καταφέρει να διαπιστώσει γιατί οι γιατροί του ιατρικού κέντρου του Erebuni δεν είχαν αξιολογήσει πλήρως και αντικειμενικά την κατάσταση της υγείας του A. Malkhasyan και κυρίως, αν η επαγγελματική τους δραστηριότητα είχε επηρεαστεί από την παρουσία εκπροσώπου της Στρατιωτικής Επιτροπείας Arabkir, όπως διέταξε ο A.U., κατά τη διάρκεια των ιατρικών εξετάσεων. Εξάλλου, ο λόγος για τον οποίον ο A.U. είχε διατάξει την αφαίρεση σημαντικών ιατρικών εγγράφων από τον φάκελο δεν είχε ακόμη διευκρινιστεί. Το Δικαστήριο σημείωσε ότι η απόφαση να μην διωχθεί ο Α.U. απλώς υποδήλωνε, χωρίς αναφορά σε κανένα στοιχείο, ότι ο εκπρόσωπος της στρατονομίας του Arabkir δεν είχε παρέμβει στις ιατρικές εξετάσεις του A. Malkhasyan.
Όσον αφορά την απόφαση να μην ασκηθεί δίωξη κατά των μελών του Ιατρικού Κέντρου Erebuni και κατά του A.Uz. λόγω παραγραφής, το Δικαστήριο σημείωσε ότι το Ακυρωτικό Δικαστήριο είχε διαπιστώσει στην απόφασή του της 15 Ιουνίου 2015 ότι όταν η έρευνα περατώθηκε για πρώτη φορά στις 17 Ιουλίου 2014, η δικογραφία περιείχε ένα «σημαντικό σώμα στοιχείων» που τεκμηρίωναν ότι η κατάσταση της υγείας του A. Malkhasyan δεν είχε αντικειμενικά και πλήρως εκτιμηθεί από τους γιατρούς του κέντρου και ότι τα αποτελέσματα των εξετάσεων δεν είχαν ληφθεί υπόψη πλήρως στο συμπέρασμά τους. Ωστόσο, μόλις τον Ιούλιο του 2017 ο εισαγγελέας θεώρησε ότι δεν είχαν εκπληρώσει σωστά τις υποχρεώσεις τους.
Το Δικαστήριο παρατήρησε ότι, αν και η πραγματογνωμοσύνη που εκδόθηκε μετά την επανέναρξη της διαδικασίας ανέφερε πιο συγκεκριμένα ότι η προηγούμενη διάγνωση του συνδρόμου Mallory-Weissω – που θεωρήθηκε ότι ήταν η αιτία της γαστρεντερικής αιμορραγίας που είχε ως αποτέλεσμα την καρδιακή ανακοπή – θα έπρεπε να είχε συμπεριληφθεί στην ιατροδικαστική έκθεση σχετικά με την κατάσταση της υγείας του, καθώς η έκθεση πραγματογνωμοσύνης του Σεπτεμβρίου του 2009 είχε ήδη διαπιστώσει ότι η απότομη επιδείνωση της υγείας του A. Malkhasyan και ο επακόλουθος θάνατός του είχε πιθανώς συνδεθεί με οξεία γαστρεντερική αιμορραγία. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν ήταν σαφές γιατί ο εισαγγελέας είχε αρχικά ασκήσει κατηγορίες εναντίον άλλων μελών της Κεντρικής Ιατρικής Επιτροπής αλλά όχι κατά A.Uz., του χειρουργού της επιτροπής, που είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο A. Malkhasyan δεν είχε κάποια πάθηση, ούτε κατά των μελών της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του Ιατρικού Κέντρου Erebuni που είχαν εκδώσει την ελλιπή και ανακριβή ιατρική γνωμάτευση που είχε χρησιμεύσει ως βάση στην απόφαση της Κεντρικής Ιατρικής Επιτροπής. Ως αποτέλεσμα, η δίωξη αυτών των ατόμων περισσότερο από οκτώ χρόνια μετά την τέλεση της αξιόποινης πράξης είχε ως αποτέλεσα την παραγραφή των αδικημάτων.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι αρχές απέτυχαν να διεξαγάγουν αποτελεσματική έρευνα και ότι ως εκ τούτου, διαπίστωσε διαδικαστική παραβίαση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ.
Δίκαιη ικανοποίηση (άρθρο 41)
Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η Αρμενία έπρεπε να καταβάλει στον προσφεύγοντα 35.000 ευρώ για ψυχική οδύνη και 2.500 ευρώ για έξοδα και δαπάνες (επιμέλεια echrcaselaw.com).