Ένας πρώην δεσμοφύλακας σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης καταδικάστηκε για τη συμμετοχή του στον θάνατο 3.518 ανθρώπων, έπρεπε να φτάσει 101 ετών για να απολογηθεί.
Ο Josef S. κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ένας από τους χιλιάδες νεαρούς Γερμανούς που γοητεύτηκαν από τη ναζιστική ιδεολογία. Έγινε μέλος του NSDAP, του κόμματος του Χίτλερ και υπηρέτησε στην παραστρατιωτική πτέρυγα του κόμματος ως μέλος των διαβόητων SS. Από το 1942, μέχρι το 1945 ήταν δεσμοφύλακας στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Sachsenhausen.
Υπό την εποπτεία του βρήκαν φρικτό θάνατο 3.518 άνθρωποι. Στο στρατόπεδο αυτό κρατούνταν πολιτικοί κρατούμενοι, Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου και Εβραίοι και ο θάνατός τους προήλθε κυρίως σε θαλάμους αερίων με Zyklon-B, αλλά και με πυροβολισμούς. Λόγω της κατάστασης της υγείας του και του προχωρημένου της ηλικίας, η δίκη κράτησε περίπου 9 μήνες με την ακροαματική διαδικασία να μην υπερβαίνει τις 2,5 ώρες σε κάθε συνεδρίαση του δικαστηρίου.
Το τέλος της δίκης τον βρήκε ένοχο και του επέβαλε ποινή φυλάκισης 5 ετών για όσα έκανε αυτά τα τρία χρόνια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και όπως ήταν λογικό ήταν κάτι που πυροδότησε και πάλι τη συζήτηση για το νόημα της ποινικής δίωξης όσων υπέργηρων ζουν ακόμα και σχετίζονται με εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του B’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Τα τελευταία χρόνια στη Γερμανία υπάρχει ένα αυξημένο ενδιαφέρον για αυτές τις περιπτώσεις κατώτερου προσωπικού στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως δεσμοφύλακες, γραμματείς και λογιστές. Τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν παραγράφονται ποτέ, άρα αυτό σημαίνει ότι όλες οι υποθέσεις παραμένουν ανοιχτές όσο ζουν εμπλεκόμενοι σε αυτά, άρα είναι σύννομη η ενασχόληση με ανθρώπους αυτής τη ηλικίας. Τα ερωτήματα είναι πολλά, όπως γιατί τώρα και γιατί αυτοί, και οι απαντήσεις δεν είναι τόσο προφανείς.
Το πιο εύκολο να απαντηθεί είναι το γιατί αυτοί. Σε μια τέτοια μηχανή θανάτου όπως ήταν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί υπήρξαν σίγουρα άνθρωποι με πολύ μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης από τον τότε νεαρό δεσμοφύλακα Josef, αλλά αν είναι αυτός σήμερα 101 ετών, τότε κανείς προϊστάμενός του δεν είναι εν ζωή. Δυστυχώς κανείς από τους αξιωματικούς των SS και όσους έδωσαν απευθείας διαταγές εκτελέσεων δεν βρίσκονται στη ζωή.
Το γιατί τώρα έχει να κάνει με το ποσο δύσκολη είναι για τους Γερμανούς η διαδικασία της αντιμετώπισης του παρελθόντος τους. Η αποναζιστικοποίηση και η τιμωρία όσων οργάνωσαν και υλοποίησαν το σχέδιο για το Ολοκαύτωμα, τις εκτελέσεις αμάχων στις κατεχόμενες χώρες και όλα τα υπόλοιπα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, δεν έφτασαν ποτέ μέχρι εκεί που έπρεπε. Μπροστά στον κίνδυνο του να μπει ένα ολόκληρο έθνος στη θέση του κατηγορούμενου, στις δίκες της Νυρεμβέργης και στις μικρότερες που ακολούθησαν τη δεκαετία του ‘50, λογοδότησαν μόνο τα μεγάλα κεφάλια του ναζιστικού κτήνους αφήνοντας στην άκρη το υπόλοιπο σώμα. Αλλά πέρα από το γιατί και το πώς, υπάρχει κάτι σημαντικότερο σε αυτή τη δίκη.
Η καταδίκη του Josef S. (το όνομα του οποίο μένει κρυφό μέχρι το εφετείο σύμφωνα με το γερμανικό δίκαιο) δεν θα φέρει κανενός είδους δικαίωση για τους νεκρούς του στρατοπέδου συγκέντρωσης που φύλαγε. Μετά από τόσα χρόνια ίσως δεν έχει καν νόημα για τους απογόνους των θυμάτων, αλλά δίνεται ένα σημαντικό μάθημα από αυτή τη δίκη.
Από τη μία είναι η ρητή δήλωση ότι τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν παραγράφονται ποτέ και η δίκη αυτή το σφράγισε ως θεσμός. Κι αυτό γιατί τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας σε αντίθεση με άλλα στυγερά εγκλήματα, αφήνουν ανοιχτές πληγές που ξεπερνουν σε χρονικό ορίζοντα τον πόνο που προκαλούν στα θύματα και τις οικογένειές τους. Για το λόγου το αληθές δεν έχουμε να δούμε το πώς η γενοκτονία των Αρμενίων που συνέβη πριν από 110 χρόνια ορίζει ακόμα τη συλλογική μνήμη ενός ολόκληρου έθνους.
Από την άλλη η ενασχόληση της γερμανικής δικαιοσύνης με τα εγκλήματα των Ναζί ακόμα και των πιο χαμηλόβαθμων μας δίνει να καταλάβουμε ότι όλα αυτά τα εγκλήματα δεν έγιναν γιατί απλά κάποιοι τα σκέφτηκαν και τα έκαναν, αλλά και γιατί πολύ περισσότερος κόσμος τα έβλεπε να γίνονται και δεν έκανε απολύτως τίποτα για να τα εμποδίσει, και αυτό είναι το μεγαλύτερο μάθημα που μπορούμε να πάρουμε σήμερα.