Τέταρτη Κυριακὴ των Νηστειών σήμερα, ημέρα αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Ιωάννη, του Σιναΐτη και συγγραφέα της «Κλίμακας», του βιβλίου, όπου παρομοιάζεται η πρόοδος στην πνευματική και καθ’ αυτό Ζωή ως αναβαθμοί (σκαλοπάτια) της αρετής. Όπως γράφει το «Ὡρολόγιον»: «Οὗτος ἐγεννήθη ἐν Παλαιστίνῃ περὶ τὰ 523· ἐδόθη εἰς τὴν ἄσκησιν ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας· προεχειρίσθη ἡγούμενος τῆς ἐν Σιναίῳ ὄρει Μονῆς· συνέγραψε περὶ ἀρετῆς τριάκοντα λόγους, ὧν ἕκαστος περιλαμβάνων μίαν ἀρετὴν καὶ ἀπὸ τῶν πρακτικῶν ἐπὶ τὰς θεωρητικὰς προχωροῦντες ἀναβιβάζουσι τὸν ἄνθρωπον ὡς διὰ βαθμίδων τινῶν εἰς οὐράνιον ὕψος, δι᾿ ἣν αἰτίαν καὶ τὸ σύγγραμμα τοῦτο ὀνομάζεται Κλῖμαξ τῶν ἀρετῶν. Ἀπέθανε δὲ τῷ 603, ἐτῶν ὀγδοήκοντα».
Παράλληλα στο Ευαγγέλιο περιγράφεται ότι μετά τη μεταμόρφωσή Του ο Χριστός κατεβαίνει από το όρος Θαβώρ κι εκεί εμφανίζεται σ’ Αυτόν ένας πατέρας, ο γιός του οποίου ήταν υποδουλωμένος σε δαιμονικό πνεύμα. Ο πατέρας απευθύνθηκε πρώτα στους μαθητές Του, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να τον βοηθήσουν. Κατόπιν τούτου ο πατέρας του τον οδήγησε στον Ιησού και Εκείνος του είπε τούτο: «Εάν μπορείς να πιστέψεις, όλα είναι δυνατά σ’ εκείνον που πιστεύει». Ανάμεσα στα δάκρυά του ο πατέρας φώναξε: «Πιστεύω, βοήθει μοι τῇ ἀπιστίᾳ» (Πιστεύω, βοήθησέ με στην απιστία μου) ! Δεν μπορούμε πράγματι να βρούμε καλύτερα λόγια για να εκφράσουμε τη σχιζοφρενική αυτή κατάσταση των ανθρώπων, που πιστεύουν μεν, αλλά χλιαρά κι αδύναμα, με αποτέλεσμα η πίστη αυτή να μην μπορεί να αποδώσει σύμφωνα με τον πνευματικό νόμο, τα όσα της αντιστοιχούν. Ο Ιησούς μαθαίνοντας για την αδυναμία των μαθητών του να θεραπεύσουν το νέο είπε: «Ω γενεά άπιστος, έως πότε προς υμάς έσομαι; έως πότε ανέξομαι υμών;» (Μάρκ. 9, 19) «Άπιστη γενιά! Ως πότε θα είμαι μαζί σας; Πόσον καιρό ακόμη θα σας ανέχομαι» ; Παρά ταύτα ευσπλαχνίστηκε τον πατέρα, δέχτηκε μια τέτοια πίστη και θεράπευσε τον γιο του. Οι μαθητές, μιλώντας ιδιαιτέρως με τον Διδάσκαλο, Τον ρωτούν γιατί εκείνοι δεν μπόρεσαν να εκδιώξουν το δαίμονα και πήραν την απάντηση ότι: «Αυτό το είδος του δαιμονίου με κανέναν άλλο τρόπο δεν εκδιώκεται παρά με προσευχή, συνοδευόμενη από νηστεία», νηστεία βεβαίως όχι μόνον τροφών, αλλά πάσης φύσεως παθών, μία κατάσταση στην οποία έρχεται ο άνθρωπος όταν αναγνωρίζει με ταπείνωση την αδυναμία και φθαρτότητά του και την παντοδυναμία του Δημιουργού Λόγου, παραιτούμενος σταδιακά από τον εαυτό του, στρεφόμενος και σταθεροποιώντας την ψυχή του στην Πίστη, στην Αλήθεια και την Αγάπη, με εμπιστοσύνη μόνον στο Έλεος, την Πρόνοια και Χάρη του Θεού. Μόνον σε τέτοια κατάσταση μπορούμε με τη Χάρη του Θεού να παρέμβουμε στα φθαρτά εγκόσμια γεγονότα, που υπόκεινται στα πάθη, διώχνοντας τα αίτια της φθοράς κι αντιμετωπίζοντας με αποδεκτό πνευματικά τρόπο τα κρίσιμα διλήμματα της ζωής.
Καθώς αναλογιζόμουν αυτά μία φίλη, με την οποία τακτικά ανταλλάσσουμε σκέψεις για ποικίλα ζητήματα, μου έστειλε τις ακόλουθες σκέψεις της για την παρακολούθηση ενός προγράμματος στρατηγικής στο Harvard, στο οποίο ένα από τα θέματα μελέτης αφορούσε το περίφημο δίλημμα του φυλακισμένου (Prison’s Dilemma) της θεωρίας παιγνίων. Μου ανέφερε ότι όταν οι άνθρωποι μπαίνουν στη διαδικασία να σκέφτονται στο ΕΔΩ και ΤΩΡΑ, για παράδειγμα αν κάποιος θα έπρεπε να επιλέξει αν θα πρέπει να σκοτωθεί ένας αντί πέντε ανθρώπων, οι αποφάσεις τους είναι ντετερμινιστικές και υπακούουν στην απλή λογική, ενώ κανείς ποτέ δεν μπορεί να πάρει την ΕΥΘΥΝΗ ΥΠΕΥΘΥΝΑ, γιατί και ο ένας που σκοτώνεις δεν ξέρεις πόσο σημαντικός θα ήταν για την ανθρωπότητα, έναντι των πέντε και επομένως η επιλογή σε κάθε περίπτωση ενέχει διακινδύνευση, τύχη και ενοχές μετά. Τι κάνουμε λοιπόν κατά το Χάρβαρντ και τη φίλη μου; Θέτουμε εξαρχής ένα μακρινό σοβαρό στόχο και κινούμαστε με στοχοκεντρική νοοτροπία, με τη σκέψη στο ευρύτερο ΕΜΕΙΣ και στο ΑΡΓΟΤΕΡΑ. Έτσι κατά τη φίλη μου και το Χάρβαρντ, ακόμα και όλους να τους σκοτώσεις ουσιαστικά δεν τους σκοτώνεις αλλά τους θυσιάζεις για κάτι μεγαλύτερο. Αρκεί βέβαια να διατηρηθείς στη στοχοθεσία σου και να την είχες θέσει αρχικά σωστά!!! Το Χάρβαρντ μάλιστα διδάσκει και σχετικές τεχνικές για όλα αυτά, υποδεικνύοντας στρατηγικά πώς ΟΛΙΣΤΙΚΑ, θα πρέπει να υιοθετούμε συστημική σκέψη και να ξεπερνάμε εμπόδια. με στόχευση !
Ομολογώ ότι ανατρίχιασα, γιατί παραφράζοντας και παραβιάζοντας κατάφωρα την ολιστική, συστημική σκέψη, αφήνονται εκτός της εξέτασης εξαιρετικά σημαντικές παράμετροι της ίδια της ζωής και αφήνεται ορθάνοιχτη έτσι η δυνατότητα παρανόησης των νοημάτων και η δυνατότητα τέλεσης τεράστιων εγκλημάτων κι η δικαιολόγησή τους στη βάση ευρύτερων σκοπών!
Απάντησα ότι για την Ολιστική Συστημική προσέγγιση των κρίσιμων καταστάσεων και διλημμάτων, θα πρέπει με μεγάλη προσοχή να ελέγχονται οι δογματικές θέσεις, ακόμη κι υπό το φωτοστέφανο της Συστημικής αντίληψης, μια κι η άποψη της θυσίας των λίγων ή πολλών έναντι ενός ευρύτερου στόχου, θα μπορούσε να κάνει το Χίτλερ, το Στάλιν και το Μάο να χαμογελούν με τεράστια ικανοποίηση για τις θέσεις του Χάρβαρντ. Η εξισορρόπηση κι οι απαντήσεις στις ακραίες καταστάσεις δεν μπορούν να βρεθούν μέσα σε πολωμένο διλημματικό περιβάλλον, αλλά μέσα από την υπέρβασή του. Έρχονται μόνο μέσα από τον πνευματικό βίο, τις αρχές του, τη θυσιαστική διάθεση, την ταπεινότητα, την θαυματουργό πίστη, τον αδιαπραγμάτευτο αλληλοσεβασμό κι αλληλεγγύη! Αυτή θα ήταν μία απάντηση στις θεωρίες παιγνίων και στα ακραία διλήμματα από την παράδοση των νηπτικών πατέρων της Ορθόδοξης Θεολογίας και πρακτικής!
Συνεχίζοντας το διάλογο οδηγηθήκαμε στην έννοια της βιωσιμότητας και στον τίτλο του παρόντος άρθρου, που συνδέει την Ορθόδοξη Νηπτική παράδοση, την Αρχαιοελληνική Φιλοσοφία και τις σύγχρονες προσεγγίσεις της Συστημικής και της Θεωρίας Παιγνίων, όταν καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε κρίσιμες καταστάσεις κι ακραία διλήμματα.
Η έννοια της βιωσιμότητας, προέρχεται από τη λέξη Βίος (Ο), που γλωσσολογικά συνδέεται με τη Βία και το Βιός! Με τις γνωστές μεθοδολογικές προσεγγίσεις του Πλατωνικού Κρατύλου, αναζητούμε και μπορούμε να αντιληφθούμε πώς ο Βίος, δηλαδή η Ζωή και η δυνατότητα διατήρησή της με ποσοτικά αλλά και ποιοτικά κριτήρια, δηλαδή η βιωσιμότητα, συνδέεται με την ικανότητα διαχείρισης της Βίας, που αποτελεί το πεδίο μάχης, την Κλίμακα είτε ανάπτυξης των Αρετών του Βίου είτε απώλειας της ζωής δια της πτώσεως εξ αυτής, εξαιτίας παθών και λαθών και πώς μόνον η άνοδος στην Κλίμακα των Αρετών μπορεί να οδηγήσει στο Βιός, δηλαδή στη μόνη περιουσία, που δεν υπόκειται σε φθορά και κινδύνους απώλειας και διατηρείται στον αιώνα, όπου δηλαδή Βιός είναι μόνον η βίωση της Αρετής, η κατάσταση της Α-ΦΘΟΝΙΑΣ!
Μόνον με αυτά τα ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ του ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ, η πολυπλοκότητα του Βίου απλοποιείται, τα διλήμματα εξαφανίζονται κι οι απαντήσεις αναδύονται φυσικά μέσα από το πνεύμα αγάπης, ταπείνωσης και θυσίας, που μάλιστα δεν επηρεάζονται από καμμία περιβαλλοντική επιρροή ή τις επιλογές των άλλων.
Θα με ευχαριστούσε ιδιαίτερα αν το κάθε Χάρβαρντ μπορούσε να εξετάζει πράγματι ολιστικά τα ζητήματα των κρίσιμων προβλημάτων του Βίου, χωρίς να αφήνει έξω από το πεδίο ενδιαφερόντων του το μέγιστο όπλο κι εργαλείο των ανθρώπων, τη νόηση, το πνεύμα και την Αρετή, μέσω των οποίων επιτυγχάνονται οι υπερβάσεις, που οδηγούν στην περιβόητη αλλαγή υποδείγματος, που όλοι αναζητούμε, αλλά ελάχιστοι επιχειρούμε εμπράκτως!