ΑΠΟΦΑΣΗ
Vardan Martirosyan κατά Αρμενίας της 15.06.21 (αρ. προσφ. 13610/12)
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Παραπεμπτική δικαστική απόφαση σε δίκη κρατούμενου για απόπειρα εμπορίας ναρκωτικών και παραβίαση τεκμηρίου αθωότητας από την φρασεολογία της απόφασης.
Εγχώριο δικαστήριο είχε αναφέρει στην απόφασή του περί παραπομπής του προσφεύγοντα σε δίκη ότι η παραπομπή γίνεται «προκειμένου να κρίνει… την ποινική του ευθύνη». Μια τέτοια ρητή και ανεπιφύλακτη αναφορά, και μάλιστα από τον ίδιο δικαστή, ο οποίος τελικά αποφάνθηκε επί της ενοχής του προσφεύγοντος, μπορούσε να εκτιμηθεί ότι το Επαρχιακό Δικαστήριο είχε θεωρήσει την ενοχή του προσφεύγοντος ως αποδεδειγμένο γεγονός και ότι ο σκοπός της δίκης ήταν απλά η επιβεβαίωση του προαποφασισθέντος αποτελέσματος.
Το γεγονός ότι ο προσφεύγων κρίθηκε αμετάκλητα ένοχος και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δεν θα μπορούσε να αναιρέσει το αρχικό του δικαίωμα να τεκμαίρεται αθώος έως ότου αποδειχθεί ένοχος σύμφωνα με το νόμο.
Το ΕΔΔΑ έκρινε ομόφωνα ότι παραβιάστηκε το τεκμήριο της αθωότητας.
Επίσης στην υπόθεση αυτή υπήρξαν επανειλημμένες παρατάσεις της προσωρινής κράτησης με την αιτιολογία ότι μπορoύσε να διαφύγει και να παρεμποδίσει τη διαδικασία αλλοιώνοντας αποδεικτικά στοιχεία και ασκώντας παράνομη επιρροή σε όσους εμπλέκονταν στη διαδικασία.
Το ΕΔΔΑ έκρινε για την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος:
Παραβίαση του άρθρου 5 § 1 λόγω έλλειψης αιτιολογίας για την παράταση της κράτησης κατά τη διάρκεια της δίκης και για αβέβαιη διάρκεια της κράτησής του.
Παραβίαση του άρθρου 5 § 5, καθώς ο προσφεύγων δεν διέθετε εκτελεστό δικαίωμα αποζημίωσης λόγω ηθικής βλάβης για την κράτησή του, είτε πριν, είτε μετά την έκδοση της απόφασης του Δικαστηρίου.
Το Δικαστήριο έκρινε επίσης, ομόφωνα, ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 § 3 όσον αφορά την αδυναμία των εθνικών δικαστηρίων να παράσχουν σχετική και επαρκή αιτιολογία για τη συνεχιζόμενη προσωρινή κράτησή του, και παραβίαση του άρθρου 5 § 4 στο ότι η ακρόαση του Μαρτίου 2012 διενεργήθηκε κατά παράβαση της αρχής της ισότητας των όπλων.
Το ΕΔΔΑ επιδίκασε ποσό 5.200 ευρώ για ηθική βλάβη και 3.000 για δικαστικά έξοδα.
ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 5
Άρθρο 6 παρ. 2
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Ο προσφεύγων Vardan Martirosyan είναι Αρμένιος υπήκοος ο οποίος γεννήθηκε το 1984 και, τη στιγμή της προσφυγής, κρατούνταν στη φυλακή του Nubarashen Remand στο Ερεβάν.
Η προσφυγή αφορούσε την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος κατά τη διάρκεια ποινικής διαδικασίας εναντίον του για φερόμενη απόπειρα εμπορίας ναρκωτικών, και επανειλημμένες παρατάσεις της προσωρινής κράτησης με την αιτιολογία ότι μπορούσε να διαφύγει και να παρεμποδίσει τη διαδικασία αλλοιώνοντας αποδεικτικά στοιχεία και ασκώντας παράνομη επιρροή σε εκείνους που εμπλέκονται στη διαδικασία. Η υπόθεση σχετίζεται με τις αποφάσεις που έλαβαν τα δικαστήρια κατά τη διάρκεια της προδικασίας και της κύριας διαδικασίας και την απόρριψη των προσφυγών του προσφεύγοντος.
Βασιζόμενος στο άρθρο 5 §§ 1, 3 και 5 (δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια) της ΕΣΔΑ, ο προσφεύγων προέβαλε ισχυρισμούς περί παρανομίας της προσωρινής κράτησής του κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας, τη φερόμενη παράλειψη των εθνικών δικαστηρίων να παράσχουν σχετική και επαρκή αιτιολογία για την παρατεταμένη προσωρινή κράτησή του και για απουσία εκτελεστού δικαιώματος αποζημίωσης. Βασισμένος στο άρθρο 5 § 4 (δικαίωμα άμεσης λήψης αποφάσεων για τη νομιμότητα της προσωρινής κράτησης από δικαστήριο) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, ο προσφεύγων διαμαρτυρήθηκε για τη φερόμενη έλλειψη ισότητας όπλων κατά τη διάρκεια της ακρόασης περί της κράτησης ενώπιον του εφετείου. Σύμφωνα με το άρθρο 6 § 2 (τεκμήριο αθωότητας) της Σύμβασης, ισχυρίστηκε ότι το δικαίωμά του να τεκμαίρεται αθώος παραβιάστηκε από τις αποφάσεις που υιοθέτησαν τα δικαστήρια κατά τη διάρκεια της προδικασίας και της κύριας διαδικασίας.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Άρθρο 6 § 2 Τεκμήριο αθωότητας
Ο προσφεύγων είχε καταγγείλει ότι η διατύπωση των αποφάσεων του Επαρχιακού Δικαστηρίου τον Οκτώβριο και το Δεκέμβριο του 2011, εξετάζοντας εάν η παρατεταμένη προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος ήταν δικαιολογημένη, παραβίασε το δικαίωμά του να τεκμαίρεται αθώος. Το Επαρχιακό Δικαστήριο κλήθηκε να αποφασίσει εάν υπήρχε εύλογη υποψία και σχετικοί λόγοι που να δικαιολογούν την παράταση της προσωρινής κράτησης του προσφεύγοντος. Με τον τρόπο αυτό, αναφέρθηκε στη φύση και στην επικινδυνότητα της πράξης που «διαπράχθηκε» από τον προσφεύγοντα. Λαμβάνοντας υπόψη τις επίμαχες αποφάσεις και το πλαίσιο στο οποίο είχαν ληφθεί, αν και η διατύπωση μπορούσε να θεωρηθεί ατυχής, δεν μπορούσε να θεωρηθεί ότι ισοδυναμούσε με ρητή και ανεπιφύλακτη δήλωση της ενοχής του προσφεύγοντος προτού αποδειχθεί ένοχος σύμφωνα με το νόμο. Το δικαστήριο δεν αναφέρθηκε στον προσφεύγοντα ως δράστη του αδικήματος και, στην πραγματικότητα, όλες οι αποφάσεις παράτασης της προσωρινής κράτησης περιείχαν ταυτόχρονες δηλώσεις που ανέφεραν σαφώς ότι ο προσφεύγων κατηγορήθηκε για το αδίκημα. Επιπλέον, είχε γίνει διόρθωση από το Εφετείο. Έτσι για την διατύπωση αυτή το ΕΔΔΑ δεν διαπίστωσε παραβίαση.
Η κατάσταση ήταν διαφορετική σε ό, τι αφορά την απόφαση του Επαρχιακού Δικαστηρίου του Μαρτίου 2012 που είχε ως αποτέλεσμα να υποχρεώσει τον προσφεύγοντα να παραπεμφθεί σε δίκη. Η απόφαση αυτή ελήφθη κατά την έναρξη της δίκης του προσφεύγοντος από το εγχώριο Δικαστήριο, το οποίο κλήθηκε να καθορίσει το βάσιμο της κατηγορίας εναντίον του προσφεύγοντος και το οποίο θα έπρεπε να είχε επιδείξει ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή των λέξεων. Ωστόσο, το εγχώριο δικαστήριο είχε αναφέρει ότι παραπέμπει τον προσφεύγοντα σε δίκη «προκειμένου να κρίνει… την ποινική του ευθύνη». Μια τέτοια ρητή και ανεπιφύλακτη αναφορά, εξάλλου, από τον ίδιο δικαστή, ο οποίος τελικά αποφάνθηκε για την ενοχή του προσφεύγοντος, μπορούσε να θεωρηθεί ότι σήμαινε ότι το Επαρχιακό Δικαστήριο είχε θεωρήσει την ενοχή του προσφεύγοντος ως γεγονός αποδεδειγμένο και ότι ο σκοπός της δίκης ήταν απλώς να επιβεβαιώσει αυτό το προκαθορισμένο αποτέλεσμα. Ενώ το Επαρχιακό Δικαστήριο μπορούσε απλά να είχε διαπράξει τεχνικό σφάλμα κατά την κακή διατύπωση της απόφασής του, δεν είχε ποτέ αναγνωρίσει ότι τέτοιο σφάλμα είχε διαπραχθεί ή επιχειρήθηκε να το διορθώσει σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας. Ούτε μια τέτοια διόρθωση έγινε από οποιαδήποτε άλλη εγχώρια αρχή.
Το γεγονός ότι ο προσφεύγων κρίθηκε αμετάκλητα ένοχος και καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δεν θα μπορούσε να αναιρέσει το αρχικό του δικαίωμα να τεκμαίρεται αθώος έως ότου αποδειχθεί ένοχος σύμφωνα με το νόμο.
Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας.
Άρθρο 5 § 1:
Όσον αφορά την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος, η δικαστική του απόφαση περιορίστηκε σε μια μόνο φράση, η οποία έκρινε ότι το προληπτικό μέτρο που εφαρμόστηκε έναντι του προσφεύγοντος παραμένει αμετάβλητο.
Η μη παροχή αιτιολογίας από τις δικαστικές αρχές στις αποφάσεις τους για την παράταση της προσωρινής κράτησής του ενδέχεται να είναι ασυμβίβαστη με την αρχή της προστασίας από την αυθαιρεσία που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 § 1. Το Δικαστήριο είχε ήδη διαπιστώσει παραβίαση για τον λόγο αυτό υπό περιστάσεις παρόμοιες με αυτές της παρούσας υπόθεσης. Ομοίως με αυτές τις υποθέσεις, εν προκειμένω το Επαρχιακό Δικαστήριο με την απόφασή του του Μαρτίου 2012 απλώς επικύρωσε την κράτηση που επιβλήθηκε στον προσφεύγοντα στην προδικασία χωρίς να παράσχει καμία απολύτως αιτιολογία στην απόφασή του ή να ορίσει προθεσμία για τη συνέχιση της προσωρινής κράτησής του. Αυτό είχε θέσει τον προσφεύγοντα σε κατάσταση αβεβαιότητας ως προς τους λόγους και τη διάρκεια της κράτησής του μετά την ημερομηνία αυτή. Η μεταγενέστερη απόφαση του Φεβρουαρίου 2013, που ελήφθη μετά την αίτηση αποφυλάκισής του, δεν περιείχε συγκεκριμένους λόγους που να δικαιολογούν την προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος και, επιπλέον, ελήφθη σχεδόν ένα έτος μετά την απόφαση του Μαρτίου 2012. Επομένως, δεν μπορούσε να θεωρηθεί ως διορθωτική της παραπάνω απόφασης.
Αυτή φαινόταν να ήταν η γενική πρακτική κατά τον κρίσιμο χρόνο, δεδομένου ότι οι σχετικές διατάξεις του εσωτερικού δικαίου απαιτούσαν ρητά από τα δικαστήρια να αιτιολογήσουν και να ορίσουν προθεσμίες για τη συνέχιση της προσωρινής κράτησης μόνο κατά το στάδιο της προδικασίας και δεν είναι σαφές εάν τέτοιες απαιτήσεις είχαν εφαρμογή σε αποφάσεις που ελήφθησαν κατά το προπαρασκευαστικό στάδιο της δίκης, όπως στην παρούσα υπόθεση. Υπό αυτές τις συνθήκες, η απόφαση του Μαρτίου 2012 δεν είχε παράσχει στον προσφεύγοντα επαρκή προστασία από την αυθαιρεσία που αποτελούσε ουσιώδες στοιχείο της «νομιμότητας» της προσωρινής κράτησης κατά την έννοια του άρθρου 5 παρ. 1 και της κράτησης του προσφεύγοντος από τον Μάρτιο του 2012 έως τον Αύγουστο του 2013. Ως εκ τούτου, δεν συμμορφώθηκε με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 § 1. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ομόφωνα παραβίαση.
Άρθρο 5 § 5:
Καμία από τις εγχώριες αρχές δεν διαπίστωσε σε κανένα στάδιο – ρητά ή σιωπηρά – παραβίαση των δικαιωμάτων του προσφεύγοντος που κατοχυρώνονται από το άρθρο 5. Επομένως, ο ίδιος δεν είχε λόγους να ζητήσει αποζημίωση βάσει της εθνικής νομοθεσίας. Επιπλέον, ακόμη και αν υποτεθεί ότι είχε τέτοιους λόγους, το Δικαστήριο είχε ήδη διαπιστώσει ότι ο αρμενικός νόμος, πριν από τις τροποποιήσεις του 2014 και κατά την παρούσα υπόθεση, δεν είχε συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις του άρθρου 5 § 5 ενόψει της αδυναμίας του ενδιαφερόμενου να αξιώσει αποζημίωση για ηθική βλάβη λόγω απουσίας ενδίκου μέσου επανορθώσεως.
Ο αρμενικός νόμος είχε έκτοτε τροποποιηθεί, εισάγοντας ένδικο μέσο για διεκδίκηση αποζημίωσης για ηθική βλάβη που θα μπορούσε να τεθεί αξίωση για παραβίαση των δικαιωμάτων της Σύμβασης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στην ελευθερία και την ασφάλεια του ατόμου. Ωστόσο, δεν αποδείχθηκε ότι ο προσφεύγων θα μπορούσε να κάνει χρήση αποζημίωσης για την παραβίαση των δικαιωμάτων του στο άρθρο 5 μετά την έκδοση της απόφασης του ΕΔΔΑ. Διαπιστώθηκε έτσι ομόφωνα παραβίαση.
Λοιπές Διατάξεις
Το Δικαστήριο έκρινε επίσης, ομόφωνα, ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 5 § 3 όσον αφορά την αδυναμία των εθνικών δικαστηρίων να παράσχουν σχετική και επαρκή αιτιολογία για τη συνεχιζόμενη προσωρινή κράτηση του προσφεύγοντος και παραβίαση του άρθρου 5 § 4 στο ότι η ακρόαση του Μαρτίου 2012 διενεργήθηκε κατά παράβαση της αρχής της ισότητας των όπλων.
Άρθρο 41
Δίκαιη ικανοποίηση: 5.200 ευρώ για ηθική βλάβη, 3.000 για δικαστικά έξοδα.