Στον Οικονομικό του Ξενοφώντα ο Σωκράτης συζητά αρχικά με τον Κριτόβουλο (κεφ.1–6) και στη συνέχεια με τον Ισχόμαχο (κεφ. 7–21) για ζητήματα οικιακής οικονομίας και αγροτικής παραγωγής.
Με τον Κριτόβουλο ο μεγάλος φιλόσοφος εξετάζει τι αποτελεί περιουσία και καταλήγει ότι κάτι γίνεται περιουσία μας, μόνον αν γνωρίζουμε πώς να το χρησιμοποιούμε.
Ο Κριτόβουλος αναρωτιέται, λοιπόν, πώς εξηγείται κάποιοι να μην μπορούν να ευημερήσουν, ενώ διαθέτουν και γνώσεις και κεφάλαια. Ο Σωκράτης διευκρινίζει ότι οι άνθρωποι αυτοί τελούν σε κατάσταση δουλείας, αλλά ο συνομιλητής του επιμένει ότι μιλά για ελεύθερους ανθρώπους, προκαλώντας τον παρακάτω διάλογο με τον φιλόσοφο, όπου αναλύεται το ποιοί είναι οι πραγματικοί δεσπότες και δικτάτορες του κόσμου μας, με μία απρόσμενη οπτική, ως προς τη συνήθη δική μας, που συνηθίζουμε να αποδίδουμε την κακοδαιμονία μας σε πράξεις τρίτων:
1.18–1.23
<<Και πώς γίνεται να είναι αδέσποτοι, αφού από τη μια επιθυμούν να περνούν καλά και κάνουν τα πάντα προκειμένου να αποκτούν αγαθά, ενώ από την άλλη τα αφεντικά τους τούς εμποδίζουν να το κάνουν;Και ποιοι είναι εκείνοι, είπε ο Κριτόβουλος, που είναι αφεντικά τους και δεν φαίνονται;Μα τον Δία, είπε ο Σωκράτης, δεν είναι διόλου αφανή· φαίνονται και πολύ μάλιστα. Και ξέρεις δα, ότι είναι πολύ κακά αφεντικά η κακία, η τεμπελιά, η μαλθακότητα της ψυχής και η αμέλεια. Υπάρχουν και μερικές απατηλές δέσποινες, που προσποιούνται ότι είναι ηδονές: οι κυβείες και οι ανώφελες συναναστροφές με ανθρώπους, που καθώς περνάει ο καιρός, γίνεται φανερό ακόμη και στους εξαπατημένους ότι είναι στην ουσία λύπες που φορούν το προκάλυμμα της ηδονής, τους εμποδίζουν να κάνουν έργα ωφέλιμα και τους εξουσιάζουν.Υπάρχουν όμως, Σωκράτη, και άλλοι που τίποτε δεν τους εμποδίζει να εργάζονται· αντίθετα, έχουν μεγάλη όρεξη για δουλειά και επινοούν τρόπους για να κερδίσουν χρήματα. Κι ωστόσο και τους οίκους τους καταστρέφουν και μπλέκονται σε δυσάρεστες καταστάσεις.Είναι κι αυτοί, βέβαια, δούλοι, είπε ο Σωκράτης, και μάλιστα δούλοι πολύ σκληρών αφεντικών: της λαιμαργίας, της ασέλγειας, της μέθης, δούλοι ανόητων και δαπανηρών φιλοδοξιών. Όλα αυτά τα κακά τούς κυριεύουν κι όσο τους βλέπουν να εργάζονται ακμαίοι και δυνατοί, τους παρασύρουν και τους κάνουν να ξοδεύουν όσα βγάζουν από την εργασία τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους.Όταν όμως διαπιστώσουν ότι δεν μπορούν πια να δουλέψουν εξαιτίας των γηρατειών, τους εγκαταλείπουν, τους αφήνουν να γεράσουν μόνοι τους ή άλλοι πάλι τους μεταχειρίζονται ως δούλους.Όμως πρέπει, Κριτόβουλε, να πολεμάει κανείς για την προσωπική του ελευθερία περισσότερο απ’ ό,τι όταν παίρνει το όπλο για να πολεμήσει ενάντια σ’ εχθρούς που θέλουν να τον υποδουλώσουν. Οι εχθροί, όταν είναι ενάρετοι άνδρες και υποδουλώσουν κάποιους, τους αναγκάζουν να γίνουν καλύτεροι και να ζήσουν με περισσότερες ανέσεις την υπόλοιπη ζωή τους. Τέτοιες αφέντρες σαν τις παραπάνω ηδονές, όμως, δεν παύουν να βασανίζουν και να φθείρουν τα σώματα των ανθρώπων, τις ψυχές και τους οίκους που τυχόν ελέγχουν>>.
2500 χρόνια και πολύ περισσότερα, γνωρίζουμε από τί εξαρτάται η δουλεία, η Ελευθερία κι η Ευδαιμονία μας, αλλά οικειοθελώς εμμένουμε στη στρεβλή κατάστασή μας, που δικαιολογεί τα πάθη και τις αδυναμίες μας. Έτσι με την εύκολη πάντα δικαιολογία ότι άλλοι ευθύνοντσι για τα δεινά μας, οι πολλοί αρνούνται να καθαρθούν και μετατραπούν σε ενεργούς φωτεινούς παράγοντες του κόσμου, αφού αυτό είναι πορεία αγώνα, κόπου και θυσιών, στο τέλος της οποίας προσφέρονται τα μέγιστης αξίας έπαθλα!
Κυριάκος Κόκκινος, Δικηγόρος, Coach
Πρόεδρος της Κίνησης Οργανικότητας ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΣ
Αντιπρόεδρος Συνδέσμου Ελλήνων Βατραχανθρώπων