Η μεταρρύθμιση του σωφρονιστικού συστήματος θα πρέπει να αποτελέσει επείγουσα προτεραιότητα για την Ελλάδα, σημειώνει σε έκθεσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η προτεραιότητα της ελληνικής κυβέρνησης είναι η ασφάλεια μαζί με το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, σημειώνουν σε απάντησή τους οι ελληνικές αρχές.
Η Επιτροπή πραγματοποίησε επίσκεψη σε φυλακές και αστυνομικά τμήματα στην Ελλάδα από τις 28 Μαρτίου ως τις 9 Απριλίου 2019 και στη σχετική έκθεσή της αναφέρει ότι, αν και το υπουργείο Δικαιοσύνης έχει λάβει μέτρα σε σχέση με την προηγούμενη επίσκεψή της το 2015, ωστόσο εκφράζει την ανησυχία της “για τη δεινή κατάσταση του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος και τα ανεπαρκή μέτρα που έχουν ληφθεί για την αντιμετώπιση της κρίσης των φυλακών” και ζητάει από το ελληνικό κράτος να αναλάβει πολύ πιο αποφασιστική δράση. Στα προβλήματα που καταγράφονται συγκαταλέγονται η κακομεταχείριση κρατουμένων που παραμένει “συχνή πρακτική σε όλη την Ελλάδα” και το αναποτελεσματικό σύστημα διερεύνησης των καταγγελιών για κακομεταχείριση. Επίσης, ο υπερπληθυσμός, ιδιαίτερα στις φυλακές Κορυδαλλού και Θεσσαλονίκης, καθώς και οι δύο λειτουργούν σε ποσοστό άνω του 140% της χωρητικότητάς τους, η χρήση βρώμικων κλινοσκεπασμάτων και η ύπαρξη κελιών με μούχλα στις περισσότερες πτέρυγες των ανδρικών φυλακών Κορυδαλλού και στις φυλακές της Νιγρίτας. Ακατάλληλες χαρακτηρίζουν και τις συνθήκες κράτησης στα περισσότερα αστυνομικά τμήματα που επισκέφθηκαν.
Τα μέλη της Επιτροπής CPT διαπίστωσαν όλο και πιο υψηλά επίπεδα βίας μεταξύ των κρατουμένων, ενώ σε όλες τις φυλακές που επισκέφθηκαν άκουσαν καταγγελίες για απειλές συμμοριών σε μέλη του προσωπικού. Στην έκθεση αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι είναι διάχυτο το αίσθημα ανομίας στις φυλακές και πολλοί κρατούμενοι με τους οποίους συναντήθηκε η Επιτροπή είχαν στην κατοχή τους αυτοσχέδια μαχαίρια για αυτοπροστασία, καθώς γνωρίζουν ότι το προσωπικό δεν μπορεί να τους βοηθήσει.
Εξάλλου, κάνουν λόγο για χρόνια έλλειψη προσωπικού. Τέλος, η έκθεση εγείρει ανησυχίες για τις ελλείψεις στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης στις φυλακές. Ιδιαίτερα επικρίνει την ανεπαρκή φροντίδα που παρέχεται στους ασθενείς του κέντρου υγείας των φυλακών Κορυδαλλού και συνιστά να ληφθούν επείγοντα μέτρα για να αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός του ειδικευμένου υγειονομικού προσωπικού.
Η Επιτροπή συνιστά “πιο αποφασιστική δράση”, συμπεριλαμβανόμενης της εκπόνησης από την ελληνική κυβέρνηση ενός δεύτερου και πιο λεπτομερούς στρατηγικού σχεδίου για το σωφρονιστικό σύστημα για την περίοδο 2021-2025. Επίσης, καλεί τις ελληνικές αρχές να προβούν σε συγκεκριμένες ενέργειες για την αντιμετώπιση της κατάστασης στις φυλακές. Μεταξύ άλλων να διασφαλίσουν ότι όλοι οι αστυνομικοί της χώρας κατανοούν σαφώς ότι οποιαδήποτε μορφή κακομεταχείρισης των κρατουμένων συνιστά ποινικό αδίκημα και θα διώκεται, να διερευνηθούν όλες οι περιπτώσεις βίας μεταξύ των φυλακισμένων και να αναπτυχθεί επίσημο σύστημα υποβολής καταγγελιών. Σχετικά με τον υπερπληθυσμό ζητούν να μειωθεί ο αριθμός των κρατούμενων στις φυλακές, ώστε να εξασφαλιστεί ότι κάθε κρατούμενος έχει τουλάχιστον τέσσερα τετραγωνικά μέτρα κατοικήσιμου χώρου και διαθέτει το δικό του κρεβάτι, και να φροντίσουν ώστε οι φυλακισμένοι να λαμβάνουν επαρκή και κατάλληλα προϊόντα υγιεινής και να έχουν τακτική πρόσβαση σε ζεστό νερό. Επιπλέον, η Επιτροπή ζητάει να υπάρξει μια αποτελεσματική εθνική στρατηγική, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει μια αξιολόγηση κινδύνων και αναγκών για κάθε κρατούμενο που εισέρχεται στο σωφρονιστικό σύστημα, και ένα σχέδιο δράσης για το πώς το προσωπικό θα ανακτήσει και πάλι τον έλεγχο στις πτέρυγες των φυλακών. Τέλος, ζητούν να επανεξεταστεί το επίπεδο στελέχωσης όλων των ελληνικών φυλακών και να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας του προσωπικού των φυλακών.
Στα αστυνομικά τμήματα η Επιτροπή ζητάει να διασφαλισθεί ότι παρέχεται σε όλους φαγητό ικανοποιητικής ποιότητας και σε επαρκή ποσότητα, να αποκατασταθεί η έλλειψη καθαριότητας, υγιεινής και συντήρησης των χώρων κράτησης της αστυνομίας, να σταματήσει η κράτηση ασυνόδευτων ανήλικων και να ληφθούν μέτρα που να διασφαλίζουν ότι οι γυναίκες και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν κρατούνται ποτέ μαζί με ενήλικους άνδρες με τους οποίους δεν έχουν σχέση.
Η απάντηση των ελληνικών Αρχών
Στην απάντηση που απέστειλαν οι ελληνικές Αρχές στις 6 Μαρτίου 2020 και την οποία έδωσε στη δημοσιότητα το Συμβούλιο της Ευρώπης αναφέρεται ότι ο στρατηγικός σχεδιασμός της νέας πολιτικής ηγεσίας της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη αφορά σε ζητήματα ασφαλείας με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην αναβάθμιση του σωφρονιστικού συστήματος. Σημειώνονται αναλυτικά οι βελτιώσεις και ανακαινίσεις που έχουν γίνει στις φυλακές, τα μέτρα για τη μείωση του υπερπληθυσμού (όπως οι νέες φυλακές στη Δράμα, οι νέες πτέρυγες στις φυλακές της Νιγρίτας και ο σχεδιασμός για μεταφορά των φυλακών Κορυδαλλού στον Ασπρόπυργο), οι πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση των φαινομένων βίας ανάμεσα στους φυλακισμένους (όπως μεταφορά φυλακισμένων), καθώς και οι κινήσεις για την πρόσληψη επιπλέον προσωπικού, που σχεδιάζεται σε όλα τα σωφρονιστικά καταστήματα. Επίσης, σημειώνεται μεταξύ άλλων ότι από το 2016 διεξάγεται σε εννιά σωφρονιστικά καταστήματα το πρόγραμμα διαμεσολάβησης “Prison of Peace”, όπου κρατούμενοι και προσωπικό των φυλακών εκπαιδεύονται στην επίλυση συγκρούσεων, ενώ σχεδιάζεται η επέκτασή του και σε άλλες φυλακές. Επίσης, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης διεξάγεται επιμόρφωση του προσωπικού σε συγκεκριμένα σωφρονιστικά ζητήματα. Η σχολική και επιμορφωτική εκπαίδευση των φυλακισμένων γίνεται σε 19 από τις 34 φυλακές της χώρας και στο Ίδρυμα Αγωγής Ανήλικων Αρρένων Βόλου (ΙΑΑΑ).
Σχετικά με τις καταγγελίες για βία που ασκείται στους φυλακισμένους, οι ελληνικές Aρχές ενημερώνουν για τις διαδικασίες που ακολουθούνται ενώ εξηγούν ότι με πρόσφατο νόμο ενισχύεται ο ρόλος του Συνηγόρου του Πολίτη ως Εθνικού Μηχανισμού για τη Διερεύνηση Περιστατικών Αυθαιρεσίας.
Για την υγειονομική περίθαλψη των κρατούμενων υπογραμμίζεται ότι στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο διαρκούς συνεργασίας και επικοινωνίας με το υπουργείο Υγείας. Μεταξύ άλλων αναφέρεται και η υλοποίηση του προγράμματος “Ενδυνάμωση της υγειονομικής περίθαλψης στις φυλακές στην Ελλάδα” από τα συναρμόδια υπουργεία, με στόχο τη βελτίωση της παροχής υπηρεσιών υγείας και τη διαμόρφωση πρωτοκόλλου ιατρικής εξέτασης των νέων φυλακισμένων, καθώς και η συνεργασία με οργανισμούς, σωματεία και υπηρεσίες υγείας για τη βελτίωση του συστήματος υγείας για τους φυλακισμένους. Επίσης, τονίζεται ότι προωθείται ειδικό νομοθετικό πλαίσιο με το υπουργείο Υγείας προκειμένου η παροχή υγειονομικής περίθαλψης να παρέχεται στους κρατούμενους χωρίς να χρειάζεται ΑΜΚΑ.
Αναφορικά με τα αστυνομικά τμήματα το Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνομίας ενημερώνει για τη διερεύνηση καταγγελιών για συγκεκριμένα περιστατικά αστυνομικής βίας, παρατίθενται οι βελτιώσεις που έγιναν στις εγκαταστάσεις αστυνομικών τμημάτων, διευκρινίζεται ότι ειδικά για τον υπερπληθυσμό στα κελιά κράτησης των αστυνομικών τμημάτων, τα κελιά δεν πληρούν τις απαιτήσεις των εγκαταστάσεων κράτησης, αλλά ο αριθμός τους αλλάζει σε καθημερινή βάση, ωστόσο διευκρινίζει ότι είναι αναγκαίο μετανάστες και ποινικοί κρατούμενοι να είναι μαζί μέχρι τη μεταφορά των πρώτων σε προαναχωρησιακά κέντρα. Τα ασυνόδευτα ανήλικα, επισημαίνεται, είναι σε προστατευτική κράτηση, σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους και χωριστά από τους ενήλικες, μέχρι να μεταφερθούν σε άλλους χώρους, με διαταγή του αρμόδιου εισαγγελέα.
Τέλος για την επιμόρφωση των αστυνομικών σημειώνεται ότι γίνονται σεμινάρια, διαλέξεις και εργαστήρια με θέμα μεταξύ άλλων την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.