Του Γιώργου Θεοχάρη –ΒΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

ΠΑΣΧΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ -Όταν οι ήχοι των ταλάντων ενώνονται με τις χαρμόσυνες αγιορείτικες ψαλμωδίες και η φωτοχυσία των ναών με τις αναμμένες λαμπάδες των μοναχών!

Την ημέρα του Πάσχα, στο Άγιον Όρος, το ημερολόγιο δείχνει 11 Απριλίου και όχι 24, όπως στον κόσμο, καθώς η μοναστική πολιτεία του Άθω ακολουθεί στο τυπικό της λατρείας το παλιό, το Ιουλιανό ημερολόγιο, δηλαδή 13 ημέρες πίσω, εκτός από τις γιορτές που μετακινούνται ημερολογιακά, όπως το Πάσχα. Το ίδιο συμβαίνει και με την ώρα της αναστάσιμης ακολουθίας, καθώς το Άγιον Όρος ακολουθεί την βυζαντινή ώρα. Έτσι η αγρυπνία στις αγιορείτικες μονές ξεκίνησε περίπου στις 9-10 και ολοκληρώθηκε κατά τις 6-7 το πρωί με την κοσμική ώρα. Η Ανάσταση στο Άγιον Όρος «βγήκε», στις 6 με την βυζαντινή ώρα (2 κοσμική), δηλαδή στο μέσο της νύκτας.

Στις Μονές και στις Σκήτες τηρείται το αρχαιοπαράδοτο τυπικό, όπως αυτό παραδόθηκε ανά τους αιώνες. Οι μοναχοί που διαμένουν σε Σκήτες γιορτάζουν κάθε χρόνο την Ανάσταση στο Κυριακό των Σκητών και όσοι μένουν σε Κελλιά συνήθως κατευθύνονται στις πλησιέστερες Σκήτες ή στις Μονές που ανήκουν.

Οι ψυχές των προσκυνητών αυτές τις ημέρες γεμίζουν με ευλάβεια και πίστη τόσο από την κατανυκτικότατα της Μεγάλης Εβδομάδας, όσο και από τη χαρμόσυνη αναστάσιμη ατμόσφαιρα στο Περιβόλι της Παναγίας. Έτσι το προσκύνημά τους είναι γι´ αυτούς μία εμπειρία, που θα παραμείνει ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη και την καρδιά τους. Παραμένουν στην μνήμη τους τα κατοστάρια κομποσχοίνια που κρατούν στα χέρια τους οι μοναχοί που εκλιπαρούν τον Κύριο για το έλεός Του, οι μετάνοιες και τα αναμμένα τους κεριά!

Οι ακολουθίες και τα τελούμενα κατά το Άγιον Πάσχα στο Περιβόλι της Παναγίας.

Μετά την ακολουθία της πρώτης Ανάστασης, κατά την οποία, όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο μας, ο Ηγούμενος ή ο Προεστώς σκορπίζει σε όλο τον ναό φύλλα δάφνης σαν ένδειξη χαράς για το γεγονός της Ανάστασης του Χριστού, οι μοναχοί μεταβαίνουν στα αναγκαία διακονήματά τους. Κατόπιν αποσύρονται στα Κελλιά τους και ετοιμάζονται για την ολονύκτια αγρυπνία του Αγίου Πάσχα. Όλα είναι έτοιμα για την αναστάσιμη ακολουθία. Ο ναός είναι στολισμένος με «ποδιές» και πετραχήλια κρεμασμένα στο τέμπλο, με άνθη στην εικόνα της «Εις Άδου κάθοδον του Κυρίου» και βάγια σκορπισμένα παντού στο δάπεδο.

Κατά την ακολουθία αυτή διαβάζεται κατάλληλος λόγος στην Ανάσταση του Χριστού και γίνεται ανάγνωση στις Πράξεις των Αποστόλων. Ο Ηγούμενος ανεβαίνει στον θρόνο. Μοιράζει λαμπάδες σε μοναχούς και λαϊκούς. Όλοι οι ιερείς είναι ενδεδυμένοι με τα χρυσά τους άμφια. Και ακολουθεί η εκφώνηση από τον Ηγούμενο του «Δεύτε λάβετε φως…». Με το άκουσμα αυτό ο Ηγούμενος βγαίνει στην Ωραία Πύλη με τις τρεις λαμπάδες αναμμένες και οι μοναχοί σπεύδουν ναλάβουν το Άγιο Φως, το οποίο τα τελευταία χρόνια στις περισσότερες μονές μεταφέρουν στον Άθω οι λιμενικοί με σκάφος του Λιμεναρχείου του Αγίου Όρους, ενώ οι εκκλησιαστικοί, δηλαδή οι διακονητές του ναού, ανάβουν εκείνη την στιγμή όλες τις καντήλες, τους πολυελαίους, τα μανουάλια και τα λεγόμενα εισοδικά.

Το «Δεύτε Λάβετε Φως» ηχεί επομένως περίπου δύο ώρες αργότερα στο Άγιον Όρος, σε σχέση με τις εκκλησιές εκτός αυτού και ξεκινά αμέσως η έξοδος από τον ναό με τον Ηγούμενο, που φορά ολόκληρη την ιερατική στολή και τους λαμπροφορεμένους ιερομονάχους και διακόνους, που κρατούν την εικόνα της Αναστάσεως και σταυρούς. Έτσι η πομπή, με τους ψάλτες να ψάλλουν «Την Ανάστασίν σου Χριστέ Σωτήρ…» οδηγείται, υπό τους ήχους πολλών χειροταλάντων και με προπορευόμενο τον Σταυρό, τα εξαπτέρυγα, τα λάβαρα, σε ειδικάδιαμορφωμένο και στολισμένο με δάφνες χώρο στον αυλόγυρο της Μονής, συνήθως στον χώρο της Φιάλης, έξω από το Καθολικό, όπου έχουν στηθεί τα δισκέλια στα οποία τοποθετείται το άγιον Ευαγγέλιο και η εικόνα της Αναστάσεως του Κυρίου. Ακολουθούν δε με τις αναμμένες λαμπάδες τους όλοι οι μοναχοί και οι προσκυνητές.

Στην συνέχεια αναγινώσκεται από τον Ηγούμενο το ιερό αναστάσιμο Ευαγγέλιο «Διαγενομένου του Σαββάτου...» και αμέσως ψάλλεται το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! Στο άκουσμα αυτό ηχούν αμέσως χαρμόσυνα οι καμπάνες και τα σήμαντρα, και οι ψαλμωδίες «πλημμυρίζουν» κάθε γωνιά της Μονής ή της Σκήτης και ακούγονται από άκρη σε άκρη της Αθωνικής Χερσονήσου, η ατμόσφαιρα είναι λαμπρή. Και είναι το μόνο μέρος όπου δεν ακούγονται κροτίδες και δεν ρίχνονται βεγγαλικά.

Και αφού ολοκληρωθεί αυτή η εκτός του ναού τελετή εισέρχονται όλοι ξανά στον φωταγωγημένο ναό όπου ψάλλεται ο αναστάσιμος Όρθρος. Κάθε φορά που ο ιερεύς θυμιάζει αναφωνεί και το Χριστός Ανέστη με τους μοναχούς και τους προσκυνητές να απαντούν με υψωμένες τις λαμπάδες το Αληθώς Ανέστη! Έτσι η χαρά αυτή για την Ανάσταση του Κυρίου είναι εμφανής πλέον στα πρόσωπα των μοναχών και των λαϊκών. Δημιουργείται λοιπόν μία ατμόσφαιρα αγαλλίασης που θυμίζει το ψαλμικό: «Αινείτε τον Θεόν εν χορδαίς και οργάνοις, … αινείτε αυτόν εν κυμβάλοις αλαλλαγμού…».

Εξάλλου η φωτοχυσία μέσα στον ναό με τους αναμμένους πολυελαίους να κινούνται κυκλικά, τα αναστάσιμα τροπάρια και το συνεχώς ψαλλόμενο Χριστός Ανέστη συνεχίζεται καθόλη την Διακαινήσιμο εβδομάδα. Πρό της θείας Λειτουργίας εξέρχεται από το ιερό Βήμα ο Ηγούμενος, κρατώντας το ιερό Ευαγγέλιο και οι ιερείς με την εικόνα της Αναστάσεως και σταυρούς, και σταματούν στα στασίδια του δεξιούχορού.

Κατόπιν διαβάζεται ο γνωστός σε όλους Κατηχητήριος λόγος του αγίου Χρυσοστόμου: «Εί τις ευσεβής και φιλόθεος απολαυέτω ταύτης της καλής και φαιδράς πανηγύρεως… νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες, ευφράνθητε σήμερον… ο Άδης φησίν επικράνθη!…». Στο άκουσμα του «Ανέστη Χριστός» όλοι οι παρευρισκόμενοι στον ναό υψώνουν τις λαμπάδες και αναφωνούν το «Ανέστη»! Ἐπειτα γίνεται η προσκύνηση του αγίου Ευαγγελίου, της εικόνας της Αναστάσεως και των σταυρών, ενώ οι διάκονοι ραίνουν με μύρο τους μοναχούς και προσκυνητές.

Μετά την πανηγυρική θεία Λειτουργία ακολούθησε η Τράπεζα, όπου ο Ηγούμενος διαβάζει την ειδική ευχή για την ευλόγηση των αυγών και του τυριού, γίνεται δε και το τσούγκρισμα των αυγών με τον Ηγούμενο και τους μοναχούς. Στην τράπεζα των μοναστηριών σερβίρεται ψάρι (συνήθως, ροφός ή τσιπούρα). Τα γαλακτοκομικά, όπως και τα αυγά, όπως είναι γνωστό, απουσίαζαν από το τραπέζι των μοναστηριών καθ’ όλη την περίοδο της Σαρακοστής.

Ο Εσπερινός της αγάπης

Κατά το απόγευμα της ημέρας της Κυριακής του Πάσχα τελείται ο Εσπερινός της αγάπης κατά τον οποίο διαβάζεται το γνωστό Ευαγγέλιο «Ούσης οψίας…», όπως είναι η παράδοση, καθώς και τα Ευαγγέλια σε διάφορες ξένες γλώσσες. Στις αγιορείτικες μονές, όπως και στον Ιερό Ναό του Πρωτάτου, διαβάζεται το Ευαγγέλιο και στην Ομηρική γλώσσα, ποίημα του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.

Από τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, ξεκινούν σε όλες τις Μονές και τις Σκήτες, οι καθιερωμένες λιτανείες των εφεστίων και λοιπών εικόνων και των αγίων λειψάνων, και τελείται ο αναστάσιμος αγιασμός και το μήνυμα της Ανάστασης του Χριστού ενώνεται κατά κάποιον τρόπο με την ανοιξιάτικη φύση, την ανάσταση της χλωρίδας της μοναδικής φύσης του Αγίου Όρους.

Οι λιτανείες της εβδομάδας της Διακαινησίμου

Η πρώτη και κύρια λιτανεία γίνεται αμέσως μετά τη θεία Λειτουργία της Δευτέρας ημέρας του Πάσχα, στις Καρυές, όπου από το Πρωτάτο ξεκινά η περιφορά της ιστορικής θαυματουργής εικόνας του Άξιον Εστί, με πλήθος κόσμου να την ακολουθεί. Η λιτανεία με λάβαρα, εξαπτέρυγα και εικόνες περνά από καθορισμένα από το Τυπικό του Πρωτάτου Αντιπροσωπεία και ιστορικά Κελλιά, κατά την διάρκεια της οποίας διαβάζονται σχετικά Ευαγγέλια και ειδικές ευχές για την ευφορία των καρπών της γης, την απαλλαγή τους από τις ασθένειες και την ανομβρία, προσφέρονται δε στους ακολουθούντες μοναχούς και προσκυνητές αναστάσιμα εδέσματα. Η λιτανεία αυτή κρατά περίπου έξι ώρες με την Ιερά Επιστασία να την ακολουθεί μέχρι την εναπόθεσή της ξανά στον Ναό του Πρωτάτου.

Η δεύτερη μεγάλη λιτανεία γίνεται την Τρίτη (τρίτη ημέρα του Πάσχα). Από τη Μονή Ιβήρων ξεκινά η περιφορά της γνωστής και θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Πορταΐτισσας. Την ίδια ημέρα γίνεται και η τρίτη λιτανεία με την περιφορά της εικόνας της Φοβεράς Προστασίαςαπό τη Μονή Κουτλουμουσίου προς τις Καρυέςκαι τον Ναό του Πρωτάτου. Την ακολουθεί δε μετά μέχρι την Μονή η Ιερά Επιστασία.

Καθόλη δε την διάρκεια της Εβδομάδας της λεγόμενης της Διακαινησίμου είναι εμφανές σε όλους τους προσκυνητές ότι στο Άγιον Όρος επικρατεί μία ευφρόσυνη ατμόσφαιρα, με τις καμπάνες και τα τάλαντα να ηχούν χαρμόσυνα, αλλά και την προσφορά αρτύσιμων κερασμάτων, καθώς και τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών. Επίσης όσοι μοναχοί το επιθυμούν λαμβάνουν ευλογία και επισκέπτονται διάφορες Μονές ή Κελλιά για προσκύνημα των αγίων εικόνων και των τιμίων λειψάνων σαν μία κοινωνία αγάπης και γνωριμίας.